Қазір әлеуметтік желіде "Цой жыныс ауыстыруға рұқсат беріпті" дегендей ақпарат тарап жатыр. Шындап келгенде, Денсаулық сақтау министрлігі бұл операция түріне қатысты кейбір қаулыларды өзгерткен сияқты.

Қазақстанда 2009 жылдан бері жыныс ауыстыруға ресми рұқсат етілген. Ол кезде Парламент бұл заң жобасын үндемей өткізіп жіберген. Заң қабылданып кеткеннен кейін үлкен дау-дамай басталды. Дін өкілдері ләм-мим демеді. Журналистер дәрігерлер, психолог сарапшылардан пікір алып, бір шулап басылды. Енді сарапшылардың жазғанын-айтқанын еске түсірсек.

Оқи отырыңыз: Ысыраппен той жасауды қойсақ, әнші де тәубеге келеді

Біріншіден, "жыныс ауыстыру операциясына рұқсат берген Орталық Азия аймағындағы алғашқы әрі жалғыз мұсылман елі – Қазақстан" деп жазды. Шешенстан, Татарстан, Орталық Азия, араб елдерінің сайттары мұны сынап, жарыса жазғаны есімізде. Әрине, "алғашқы", "тұңғыш", "бірінші" деген атақ қай салада болмасын бізге өте-мөте керек қой.

Екіншіден, дәрігерлердің айтуынша, жыныс ауыстыру операциясынан кейін адамның өмірі кемі 15-20 жылға күрт қысқарады екен. Себебі, органдардың табиғи функциясы бұзылады. Әйел болғысы келген еркек тестостерон гормонын тежеп отыратын әйел гормондарын ішеді. Еркек болғысы келген әйел керісінше күшейткіш гормон қабылдайды. Мұның бәрі денсаулыққа әсер етпей қоймайды.

Үшіншіден, статистика мәселесі. Жалпы, урологиялық институттарға он шақты жыл ішінде небары 12 адам операция жасатуға өтініш білдірген. 19 млн халықтың ішінде он жылда небары 12 адам жыныс ауыстырғысы келсе, бұл еліміздегі ең күйіп тұрған мәселе болғаны ма? Мәселенің "қордаланып", шешілмегені сондай, оларға арнайы заң да қабылдайды, қаулыны да өзгертеді!

Оқи отырыңыз: Қазақстанда үй алу оңай ма, әлде Түркияда ма?

Енді қараңыз, өткен жылы елімізде 35 мың адам қатерлі ісік індетіне шалдығыпты. Биыл 9 айда коронавирус жұқтырған 136 жүкті әйел дүниеден қайтты. Ендеше жүздеген, мыңдаған адамның тағдырына оң әсер ететін қаулылар мен заңдар қайда? Медицина үлкен проблемалармен айналысуы керек емес пе? Урология саласы психологиялық кілтипаны бар бірен-саран адаммен "басын қатырғанша", ерлер арасында белсіздік проблемасын неге шешпейді? Неге заңмен дәрігерлердің басын қатырып қояды?

Айтпақшы, операция жасатқан адамдар қазақстандық дәрігерлердің жыныс ауыстыруда тәжірибесі жоқтығын айтады. Мәселен, Таиланд елі бұл тұрғыдан әлемге әйгілі. Елімізде операция жасатқан адамдар кейін Таиландқа барып, сол елдің медицинасына арқа сүйеуге мәжбүр болған. Онда несіне елімізде мұндай ота жасатуға рұқсат берілген? Тыйым салынсын.

Дұрысы – адамдардың психикасын емдеу керек. Өкінішке қарай, елімізде жынысы жоқ балалар да туады. Қайбір жылы бір ана дәрігерлермен соттасты. Экологиядан ба, әлде жүктілік кезінде кездескен қиындықтардан ба, кім білсін, бала жыныссыз туған. Дәрігерлер одан ұл жасамақшы болған, бірақ, анасы "ана жүрегі алдамайды, қыздың қылықтары бар ғой" деп сотқа жүгінген.

Оқи отырыңыз: Алғы шепте жүрген журналистер жайын кім ойлайды?

Негізі, ислам дінінде жыныс ауыстыруға қатаң тыйым салынған. Себебі, сыртқы келбет ауысқанымен, еркек – еркек, әйел – әйел боп қалады. Үшінші жыныс жоқ. Бірақ, жынысы белгісіз сәбилерге операция жасауға рұқсат. Себебі, бұл ана денсаулығының, экологияның, тағы басқаның салдары. Оны медициналық тұрғыдан шешу керек. Ал жынысы белгілі еркектер мен әйелдер "өз денеме сыймай жүрмін" деп жыныс ауыстырғысы келсе, алдымен психолог, психотерапевтке баруы керек-ау. Қазір халық "көгілдірлер заңынан" да шаршаған. Әлеуметтік, экономикалық, медициналық мәселелер елімізде жетіп артылады.

Автордың пікірі редакцияның ұстанымына сай келмеуі мүмкін.

Тізбекте із көп

Елдің жақсы атын шығарамын десе, әркімге ондай мүмкіндік туады. Адам сондай сәтке дайын ба, мәселе сонда. Дайын болудың бірнеше қыры бар.

• Біріншіден: мамандығы. Соған сай білімі.
• Екіншіден: шеберлігі.
• Үшіншіден: сана-сезімі. Қадыр Мырза Әлиде "сен кім екеніңді айтпа, автокөлік қағып кеткен иттің қасында тұрсаң, кім екеніңді өзім-ақ білемін" деген тақылеттес өлең бар.
• Төртіншіден: дененің шымырлығы.

Осылар қосыла келгенде әркімнің азамат екенін танытуы тұрмақ, қай халықтың азаматы екенін бағалауға дейін жеткізеді.

Керісінше елдің, ұлттың атына жаманат әкелуден оңай ештеңе жоқ. Уәдеңде тұрма. Арам ақшаға қызық. Адамдарды тағдырдың тәлкегіне тастап кет. Ондайда өзің тұрмақ, Отаныңа кір жұғып қалмақ.

Шамамен осындай іс істеген Игорь Гречушкин Ресейдің Қиыр Шығысында туған, кейін Кипрде тұрған. Әлі күнге Ресей азаматы санатындағы оның аты бір елдің астанасын қиратуға дейін жеткізген оқиға тізбегінің ең басында тұр.

Ол 2013 жылы кипрліктен кеме сатып алады. Оған отандасы Борис Прокошевты капитан етіп тағайындайды. Кеме Молдованың туын төбесіне тігіп, жалаңдап жүк іздейді. Жүк оңай табылған. Грузияның Батуми портынан Мозамбикке тыңайтқыш жеткізу керек. Осы келісім бойынша кеме иесінің 1 миллион АҚШ долларын алғаны кейін анықталған.

Сапар басталған соң кешікпей Игорь Гречушкин капитанға жолай Ливан астанасына соға кетуді тапсырған. Онда палубаға қосымша жүк тиеу керек. Демек, табыс көбеймек. Тура осы жерде қазақтың "көп асаймын деп боқ асады" дегенінің кері келді.

Кеме Бейрут портына кірген. Енді мұнда тұрғаны үшін қазақтың сөзімен айтқанда "жамбас ақы" төлеуі тиіс. Капитанның бұл туралы хабарына кеме иесі жауап бермей қояды. Тіпті, айлық жалақы түспейді. Мұның алдындағы экипаждың Гречушкиннен жалақысын алмағаны сонда мәлім болды. Қожайын кемесінен, экипаждан және жүктен бас тартып, жасырынып қалды.

Ал порттағылар қызмет ақысын талап етіп, кемені жүзуге шығармайды. Ақыры капитанды, аға механик пен үшінші механикті және боцманды кепілге алады. Бұларда не жалақы, не азық жоқ. Жаны ашып порт басшылығы тамақтандырып тұрады.

Отан ұғымы осы тұста қылаң берген. Кеме капитаны "Мен, Ресей Федерациясының азаматы Борис Прокошев мынандай жағдайға түстім..." деп басталатын хатты ай сайын президент Путиннің атына жолдаған. Әр жолы "сіздің хатыңызбен Сыртқы істер министрлігі айналысады" деген жаттанды жауап алған. Ал министрліктен тырс еткен тірлік болмаған. Ақыры кемедегі төртеу қалған жанармайды сатып, соған адвокат жалдайды. Екі жылдан соң сот арқылы кепілден босап, отандары Ресей мен Украинаға оралады.

Енді "отаншылдардың" келесі тізбегі басталған. Кемедегі селитраны Ливан Көлік және құрылыс министрлігінің жауапкершілігіндегі қоймаға түсіреді. Жүкті тасыған "Rhosus" кемесі ше? Түбінде тесігі бар екен, экипаж ара-тұра кірген суды сорғымен төгіп қоятын. Төртеу тастап кеткен соң қараусыз қалып, ақыры балықтарға мекен болды.

Қоймадағы селитраның қатеріне алаңдаған Ливан кеденінің бастығы 2014 жылы сотқа хат жолдап, оның мәселесін тез шешуді сұрайды. Қайткенде бір отаншыл шығыпты. Бірақ, тез шешкен қайда, үш жылда осындай бес хат жазылған. Соңғысы бас кеденші Бадри Дахердің қолымен 2017 жылғы қазан айында жолданған. Кеденші одан үш түрлі жолмен құтылуға болатынын көрсетеді: шетелге шығару, Ливан армиясына беру және елдегі жеке компанияға сату. Бәрібір шешім шықпайды.

Ақыры 2 750 тонна аммиак селитрасы 2020 жылғы 4 тамызда порттағы дәнекерлеу жұмысы кезінде ұшқын тиіп жарылды. Бұған дейін толассыз азамат соғысы кезінде сан қираған Бейрут енді бейбіт күнде опырылып түсті. Қалаға келген шығын 5 миллиард АҚШ долларына жетті.

Жарылыстан 171 тұрғын қаза тапты. 6 мыңнан астамы жарақаттанды. 300 мың адам баспанасыз қалды. 2020 жылдың қараша айының соңында Фади Сауан деген сот Ливан парламентіне хат жолдап, селитра мәселесін тез шешпеген көлік және құрылыс, қаржы, әділет министрлерін тексеруге рұқсат сұрапты. "Тізбектегі із" – осылай жалғасып жатыр.

Оқи отырыңыз: Ақ шекпендінің қара шекпенділері

Жарылыста жаралы көп

Осы тұста тізбекке біздің елдің азаматтары қосылмақ. Олардың арқасында Ливанға көмектескен елдердің қатарында Қазақстанның аты аталды.

2020 жылғы тамыз айының 9-ы күні Ливандағы апатқа орай халықаралық донор мемлекеттер мен ұйымдар қатысқан бейне конференция өтті. Донорлар Бейрут қаласын қалпына келтіруге 30 миллион доллар мөлшерінде көмек көрсетуді ұйғарды. Әрі қаржы бюджет арқылы емес, үкіметтік емес ұйымдар арқылы жұмсалсын деп шешті. Елді атқамінерлердің жемқорлығы жайласа, оны сырттағылар көрмейді емес, көреді екен. Бұл тұсы Қазақстан шенеуніктерін ойландыратын шығар.

Хош, донорлар көмегі төрт сала: медицина, азық түлік, тұрғын үй және білімді қамтыды. Айдың күні аманында салақтық пен салғырттықтан қираған қаланы қалпына келтіруге бұған дейін Ливанмен дипломатиялық қарым-қатынасы жоқ Израильге дейін жәрдемдесті. Ливан үкіметіне қарсы "Хезболлах" ұйымын қолдайтын Иранның өзі көмекке ниет білдірді. Жаһанданудың бір мысалы шығар.

Осы кезде біздің еліміз қарап қалмады. 11 тамыз күні Бейрут қаласындағы қонақ үйде Қазақстанның арнайы мақсаттағы медициналық отряды өзінің қосынын ашты.

Әлбетте олар өз бетімен Ливанға келе алмайды. Қызмет тәртібі бойынша Қорғаныс министрінің бұйрығы керек. Ал Қорғаныс министрі бұл әрекетке өз білгенімен бара алмайды. Саяси шешім керек. Саяси шешімді 6 тамыз күні Қазақстан Республикасының Президенті – Жоғарғы Бас қолбасшы Қасым-Жомарт Тоқаев қабылдады. БҰҰ мен оның бір тармағы – Бүкіл дүниежүзілік дансаулық сақтау ұйымы Ливанға жәрдемге шақырғанда кезінде БҰҰ-ның бір бөлімшесін басқарған біздің Президент бұғып қалмады. Жөн. Ол да азамат!

Осындай алдымен саяси шешім шығып, содан кейін команда түскен соң 28 әскери дәрігер мен медбике және 4 аудармашы астанада жиналып, Ақтау арқылы Бейруттен бір-ақ шықты. Бара сала ковидке сынама тапсырып, екі күн нәтижесін күткен. Бәрі ойдағыдай. Ешқайсы ауру ала келмеген. Енді "ұрыста – тұрыс жоқ".

Бейруттегі "Рэдиссон" қонақ үйі мен бүкіл ел бойынша жалғыз әскери госпитальда және Саида, Боуар, Рашайя мен Әл Масғара қалаларындағы ауруханаларда қазақтың әскери медицина мамандары жұмысқа кіріскен. Кезекшілік кестесі бойынша Ливан азаматтарын қарап, оларға түрлі операция мен ем жасады. Қолдарындағы құрал-жабдық пен дәрі-дәрмекті түгел Қазақстаннан әкелген.

Не керек, көмек дер кезінде келді. Мұны қазақстандық арнайы мақсаттағы медициналық отряд командирі, полковник Ержан Смайылмен кездесу барысында Ливан денсаулық сақтау министрінің орынбасары Жүсіп Хан Әл Хелоу айрықша айтты.

Кейін түрлі ақпаратты іздестіріп, Ливанның экономикасы тұралап қалғанын байқадық. 2020 жылы 9 наурызда ел сыртқы қарызын төлей алмайтынын мәлімдеп, дефолт жариялады. Бүкіл сыртқы қарыз 90 миллиард АҚШ долларына жетіпті.

"Жығылғанға – жұдырық" дегендей дәрі-дәрмегінің 90 пайызы әлгі жарылыста жоқ болған. Өйткені, порттағы карантиндік қоймада тұрған. Бұдан шығатын қорытынды – бүкіл қорды бір жерде сақтауға болмайды. Біздің өзіміз қыс маусымы басталарда жаздық аяқ киімдерімізді әр тұста сақтаймыз. Су болса – біреуі су болсын, тышқан кемірсе – біреуін ғана кемірсін.

Тағы бір жәйтті таптық. Апаттан бірнеше ай бұрын Ливанда 800 медицина қызметкері өз еркімен жұмыстан кеткен. Себеп: жалақының аздығы. Міне, дәрігерсіз, әрі дәрісіз қалған ел апат кезінде көмекке келген қазақ мамандарына қалай риза болмасын!?

Бұған қосымша Ливанда дәрігерлік көмек өте қымбат. Медициалық қамсыздандыру үшін жылына 2-9 мың доллар аралығында ақша төлейді. Дәрігердің бір қабылдағаны 50 доллар тұрады. Мұндай жағдайда тегін қабылдап, жараны жуып-тігіп, дәрісін жағып жіберетін қазақ мамандарын жергілікті тұрғындар қуана қарсы алмағанда қайтсін...

Бірнеше күнде жарылыстан зардап шеккен 645 ливандық медициналық тексеруден өтті. 279 жаралының жарақаты тігілді. 73 күрделі операция жасалды. Бәрі жедел, сапалы істелді. Сынған сүйектерді металмен кіріктіру – қазақстандық мамандар үшін ең оңайы деуге болады.

Жарылыста жаралы болғандарды емдеуден басқа ливандық әріптестерге көмектесіп, лапароскпоия, аппендэктомия, геринопластика, онкология мен урология бойынша бірлескен операциялар жасады. Бүкіл анестезиологияны қазақ дәрігерлері атқарып, тәжірибелерін көрсетті. Бөлімшелер мен реанимацияға түскен ауруларды тексеріп, кеңес берді. Ковидті таратпау жайында тәлімгерлік сабақтар өткізді.

Не керек, ол елдің тұрғындары мен денсаулық сақтау саласының қызметкерлері Қазақстанның шынайы қамқорлығын сезінді. Демек, тізбектің осы тұсында "біз" деп мақтануға болады.

Оқи отырыңыз: У шығарған шу

Ержанда ерлік көп

– Біз жарылыстан зардап шеккендерге көмек көрсету мақсатымен бардық. Бірақ, жергілікті әкімшіліктер мен ауруханалар осы мүмкіндікті пайдаланып, басқа ауруларды қарап шығумызды өтінді. Достық өтінішті орындаудан бас тарта алмадық, – дейді арнайы мақсаттағы медициналық отрядтың командирі полковник Ержан Смайыл.

Мәселен, Рашайя ауруханасында бұлар ішегі жабысып қалған, сүйегі сынған, буыны шығып кеткен, тырнағы денеге батып кеткен, құйымшағына ісік өскен, жарасы іріңдеп кеткен ауруларға операция жасайды.

– Бәрібір негізі жарақаттың көбі жарылыс кезінде сынған шынылардан болған. Денесін әйнек тіліп кеткендер көп екен. Және шынының сынығы денесінде қалып қойғандар болды, – деді бізбен әңгімені жалғастырған Ержан бауыр. – Соларға операция жасадық. Бірнеше ондаған адамның сүйегінің сынығын қалпына келтіріп, гипс салдық.

– Осы жолы өзің басқаратын Әскери медицина орталығының мамандары ғана болды ма? Әлде айрықша мақсаттағы отряд құрамына басқалар да қосылды ма? – деп сұрадық Ержаннан.

– Менің қарамағымдағылардан басқа астанадағы әскери клиникалық госпиталь мен Алматы мен Қордайдағы әскери бөлімдердің мамандары топтасты. Негізінен хирургтерді жинадық.

– Ержан, сен айрықша мақсаттағы отряд командирі ретінде жұмысты ұйымдастыруға жауапты болдың. Сондықтан ұйымдастыру ісінен қолың босамады. Бірақ, өзің де білікті хирург едің ғой.

– Сұрағыңыздың ар жағын түсіндім. Менікі бәріне басшылық етіп, Ливанға барған қазақстандық медицина мамандарының мүлтіксіз қызметін ұйымдастыру болатын. Сөйте тұра, өзім тікелей екі операция жасадым. Бірінде қан көп кеткен адамды ажал аузынан алып қалдым. Алдымен қанын тоқтатып, одан ауруханада балтырдың қалың етіне кіріп кеткен әйнекті алып шықтым.

– Бұл айрықша мақсаттағы отрядтың бірінші құрылуы ма?

– Шетелде бірінші рет шұғыл көмек көрсетуіміз ғой. Оған дейін Пәкстан, Германия, АҚШ сияқты бірнеше елге тәжірибе, жаттығу үшін барғанбыз. Ал нақты апат аймағында нақты медициналық көмекке Қазақстан аумағына тысқары алғаш шықтық.

– Өз ішімізде ше?

– Арыстағы жарылыс есіңізде ме? Сонда болдық қой. Бірінші күннен бас хирург ретінде барлық операцияны қадағаладым. Алдымен Ұтқыр операциялық-реанимациялық кешенді іске қостық. Одан жан-жақты медициналық кешенді Ақтөбе қаласынан жібердік. Ол аурухананы айырбастай алады. Өйткені үш "КамАЗ" автокөлігіне орналасқан. Әрбірінде тіркеме бар. Ультрадыбыстық зерттеу, фиброгастродуоденоскопия, рентген, түрлі сараптама аппараттары, толық жабдықталған операция бөлімі мен реанимация бар. Сонымен Арыстағы жаралы болғандар жазылғанша жұмыс істедік қой.

– Ой, сендердің әскери медициналық кешендеріңді жай шатыр шығар десек...

Ержан бауырымыз бұл сөзімізге күлді.

– Аға, жай шатырдың уақыты өтті ғой. Әрбірі тіркемелі үш автокөліктің ішінде бүкіл дәрігерлік көмекті көрсете аламыз. Әрине, бетін аулық қылсын, біз кез-келген дабылға дайынбыз.

Ержанмен әңгіме осылай аяқталды. Көз алдымызға бір кездегі сары бала оралды. Сары бала полковник атағын алып, Қорғаныс министрлігінің Әскери медицина орталығын басқарып отыр. Бейруттегі жарылысқа медициналық отрядты бастап барып, БҰҰ аясында Қазақстанға жақсы ұпай алып берді.

Иә, Ержанды жас кезінен білетін едік. Журналистикада тәлімгеріміз, қамқоршымыз болған, "Лениншіл жас" пен "Егемен Қазақстан" газеттерінің қайыспас қара нары атанған Ержұман Смайыл ағамыздың бел баласы. Бұған дейінгі көп ешкімге тіс жара қоймаған ерліктерінің қатарына халықаралық ауқымда істеген және бір ісі қосылды. Елге керегі осындай азаматтар ғой. Марқұм Ер-ағаң бір аунап түссін деп Ержанның "жазбай-ақ қойсаңыз қайтеді" дегеніне қарамастан Ливандағы медициналық сапарды сипаттап шықтық.

Анализ проекта нового Экологического кодекса и существующего Водного кодекса не даёт основательных ответов на вопросы, возникающие у профессионалов-водников. Появляется вопрос: а не идёт ли речь об уничтожении целого водного хозяйства страны?

Чтобы не быть голословным, давайте этот тезис рассмотрим на примере статей проекта Экологического кодекса.

Почему нельзя отменять разрешения на специальное водопользование

Статья 232, пункт 4, проекта Экологического кодекса ("Общие экологические требования к водопользованию") гласит:

Право специального водопользования, технологически прямо связанного с эксплуатацией объекта I категории, предоставляется на основании комплексного экологического разрешения, выдаваемого в соответствии с настоящим Кодексом, и не требует получения отдельного разрешения на специальное водопользование.

Таким образом, становится не обязательным получение и утверждение разрешения на специальное водопользование.

А теперь давайте разберёмся, что такое разрешение на специальное водопользование. На первый взгляд, это ежегодная бюрократия. Но кто так считает, тот глубоко ошибается.

Водные ресурсы – это прежде всего учёт воды. Водность каждого года является переменной величиной. Суммарные объёмы водопотребления в бассейне реки не всегда могут быть удовлетворены полностью из-за недостаточности водных ресурсов.

Поэтому главная цель разрешений на специальное водопользования – это есть соразмерность и сопоставимость объёмов суммарного водопотребления и годового стока водотоков. По результатам водности года ежегодно вводится корректировка в суммарные объёмы водопотребления в бассейнах рек. Поэтому разрешение на специальное водопользование выполняется бассейновыми инспекциями ежегодно.

Объёмы ежегодного водопотребления (на основании разрешения на специальное водопользование) могут быть постоянной величиной только в том случае, если бы речной сток был постоянной величиной. Но, увы, речной сток является стохастической величиной. Речной сток характеризуется:

• многоводьем (Р=25%);
• среднемноголетним (Р=50%);
• среднемаловодным (Р=75%);
• маловодным (Р=95%).

Разрешению на специальное водопользование приходится варьировать между этими показателями со специальной корректировкой.

Во второй половине пункта 4 приводится цитата: "не требует получения отдельного разрешения на специальное водопользование". К чему может это привести? Если не будет ежегодного разрешения на специальное водопользование, мы потеряем главную составляющую управления водными ресурсами, то есть составление водного и водохозяйственного балансов речного бассейна.

К сожалению, на сегодня речная (озёрная) экосистема не стала полноправным участником водохозяйственного баланса, её доля в речном стоке устанавливается по остаточному принципу.

Вот теперь представьте, что не будет ежегодного разрешения на специальное водопользование и оно будет выдаваться на десятилетия в составе комплексного экологического разрешения. Начнётся полнейшая вакханалия в заборе вод речных бассейнов, и тогда точно придёт конец нашим речным (озёрным) экосистемам.

Другое дело, если мы будем пересматривать концепцию управления водными ресурсами с помощью придания особого статуса приоритетности речным (озёрным) экосистемам в водохозяйственном балансе. Ваш покорный слуга поддержал бы такую идею двумя руками.

Главное, при потере ежегодного водного и водохозяйственного балансов мы потеряем возможность составления такого стратегического документа, как "Схемы комплексного использования и охраны водных ресурсов речного бассейна". А это повлечёт за собой невозможность составления Генеральной схемы комплексного использования и охраны водных ресурсов рек Казахстана. Извините. Это уже вопрос национальной безопасности Казахстана. Стратегическое развитие РК по всем отраслям экономики привязано именно к Генеральной схеме комплексного использования и охраны водных ресурсов рек Казахстана.

Читайте также: Почему в США сносят водохранилища, а в Казахстане – строят новые?

Сейчас среднемноголетние показатели водных ресурсов Казахстана оцениваются всего лишь в 90 км³.

Из-за отсутствия водного и водохозяйственного балансов речных бассейнов мы полностью можем уничтожить такой процесс как управление водными ресурсами страны. При этом хотел бы подчеркнуть, что при независимом Казахстане было осуществлено расчленение управления водными ресурсами на две составляющие:

• управление количественными характеристиками водных ресурсов (ответственный Комитет по водным ресурсам);
• управление качеством речного стока (ответственным было всегда Министерство охраны окружающей среды).

Что из этого вышло? Более или менее управляется количественная сторона речного стока, тогда как управление качеством воды полностью отсутствует благодаря Минэкологии. При этом прошу не путать работу РГП "Казгидромет" по контролю фоновой концентрации загрязняющих веществ вод с управлением качеством речного стока. Это разные вещи.

В случае принятия проекта Экокодекса парламентом по рассматриваемой статье полностью будет уничтожено водное хозяйство страны совместно с Комитетом по водным ресурсам. Вот такой не утешительный прогноз на перспективу. Просто он в таком виде никому не нужен.

В отличие от Экокодекса Водный кодекс РК более или менее работает. И спрашивается: зачем разрушать то, что работает?

Поэтому считаю целесообразным, что статьи 232 и 233, а также другие статьи, где разрешение на специальное водопользование упоминается совместно с комплексным экологическим разрешением, должны быть исключены из Экокодекса. Складывается такое ощущение, что весь блок охраны водных ресурсов проекта Экокодекса вырван из контекста Водного кодекса и изложен в очень некорректной форме.

Из Минэкологии хотят сделать крупного бизнес-игрока?

Становится понятным, что из Министерства экологии, геологии и природных ресурсов хотят сделать крупного бизнес-игрока вопреки задачам охраны окружающей среды. Во всём мире нет такого симбиоза охраны окружающей среды и права на хозяйствование (кроме России и Украины). Ведь всем известно, что охрана окружающей среды и бизнес – это антиподы на основе конфликта интересов этих двух составляющих. В результате страдает первая часть, то есть охрана окружающей среды, и создаются вольготные условия для коррупции.

В конце концов не надо лишать Комитет по водным ресурсам и Водный кодекс производственного цикла, коим является выработка разрешения на специальное водопользование. В этой части считаю было бы целесообразным сделать неотъемлемой частью Экокодекса научное обоснование и разработку экологического стока рек (не природоохранных попусков) в зависимости от водности реального года. Об этом Экокодекс молчит.

Читайте также: Проект Экологического кодекса: от природы откупятся деньгами

Поверьте, я осознаю, что говорю.

Между тем разрешение на специальное водопользование является неотъемлемой частью Государственного водного кадастра (ГВК) – Государственный учёт использования вод (ГУИВ).

К сожалению, Водный кодекс РК не устанавливает разницу между водопользованием и водопотреблением. Водопользование не всегда связано с безвозвратными объёмами потерь водных ресурсов, тогда как водопотребление всегда сопровождается безвозвратными объёмами водных ресурсов. Например, главные водопользователи:

• водный транспорт;
• рекреация;
• рыбное хозяйство.

Главные водопотребители:

• сельское хозяйство (орошение, сельхозводоснабжение);
• промышленность и т.д.

Поэтому правильнее было бы назвать разрешение на специальное водопотребление, а не на специальное водопользование.

Нужны ли нам такие законы, если каждый новый министр будет создавать себе новые кодексы?

Министр экологии Магзум Мирзагалиев также заявил, что в 2021 году будет разрабатываться новый Водный кодекс РК, из-за того что за 17 лет его существования в него были внесены 62 изменения и поправки. Как конечный результат – существующий кодекс утратил своё первоначальное значение.

Уместен вопрос: как так получилось, что всё время вносятся в этот кодекс изменения и дополнения? И вот что замечено: как только Комитет по водным ресурсам переходит (в очередной раз) из одного ведомства в другое, руководитель этого ведомства берётся за разработку новой концепции управления водными ресурсами. Вот и вносятся изменения и дополнения в этот закон, при этом они стараются, чтобы Водный кодекс был удобен только им!

Эта же история повторяется и в настоящее время в связи с переходом Комитета по водным ресурсам в состав Минэкологии. И сколько это может продолжаться? Такая же чехарда повторяется и на примере Экологического кодекса, где новыми руководителями пересматриваются концепция охраны окружающей среды. Тогда риторический вопрос: нужны ли нам такие законы, если каждый новый министр будет создавать себе новые Водный и Экологический кодексы?

В Казахстане с завидным постоянством преподносятся серьёзные, часто драматические проблемы, связанные с конфликтами людей и окружающей среды. Зачастую возникают они по глупости и на пустом месте. Не говоря уже о широком поле экспериментов, на котором у кого-то порой возникает желание проверить, сможет ли, к примеру, Казахстан справиться со всеми этими нагрузками на природу.

Читайте также: Лаура Маликова: Охрана окружающей среды должна стать национальной идеей

Ведомств, которые призваны гармонизировать отношения человека и природы, у нас предостаточно. Всевозможные департаменты экологии, природных ресурсов и т.п. разрабатывают программы, планируют и осуществляют их финансирование, которое с каждым годом увеличивается. При этом даже названия этих институтов говорят сами за себя: на первом месте всегда стоят природные ресурсы с придачей к ней геологии, что лишь подчёркивает потребительские настроения: мы будем черпать, а дальше хоть трава не расти. Она и перестаёт расти в буквальном смысле.

Главный профильный орган называется Министерством экологии, геологии и природных ресурсов. При этом заметим, одно лишь упоминание названий государственных органов по частоте и силе воздействия можно сравнить с эффектом от рекламы, но ничего не решающей в деле охраны окружающей среды.

При таком конфликте интересов кто будет охранять окружающую среду?..

Доклад министра экологии, геологии и природных ресурсов Магзума Мирзагалиева на правительственном часе по вопросам водной безопасности в сенате меня как специалиста-водника расстроил из-за некорректности. Ладно, г-н Мирзагалиев не водник, не эколог, а политический деятель, поэтому ему как не специалисту простительны допущенные огрехи. На его месте я бы уволил спичрайтеров за профессиональную негодность в области водного хозяйства и экологии. Объясню, почему.

В гибели Аральского моря виноват каскад водохранилищ

Остановлюсь на этом тезисе министра:

"Запланировано строительство 39 новых водохранилищ в девяти регионах с общим объёмом 3,6 млрд м³ в год. Для реализации необходимо 115 млрд тенге. Строительство водохранилищ позволит снизить угрозу паводковых явлений для 70 населённых пунктов; ввести в оборот новые орошаемые земли – 394 тысяч га; создать более 129 тысяч рабочих мест в сельском хозяйстве; снять зависимость от объёмов воды трансграничных рек: до 30% – со стороны Кыргызстана, до 25% – Узбекистана, до 15% – России".

Я не поверил своим глазам и ушам, что это предложено министром экологии, а не министром по ЧС. Понимаем ли мы роль водохранилищ в нарушении баланса в природе?

Неужели до сих пор непонятно, что в гибели Аральского моря в первую очередь виноват каскад водохранилищ, построенных в бассейне Аральского моря? Все проблемы озера Балхаш тоже связаны с Капшагайским водохранилищем и семью крупными водохранилищами, построенными в бассейне реки Или на территории Китая.

Ещё лет 50 назад трудно было представить себе, что со временем водохранилища станут головной болью для человечества. В своё время строительство водохранилищ представлялось единственным методом борьбы с наводнениями и равномерного распределения речного стока в течение года. Во-первых, проблема рационального использования и охраны водных ресурсов интересовала тогда лишь узкий круг учёных. Во-вторых, наши знания об искусственных водоёмах были значительно скромнее. Да и крупных водохранилищ было немного.

Читайте также: "От стихии пострадают 260 тысяч человек". Какую опасность таит Шардаринское водохранилище

Экологическая сторона проблем создания водохранилищ исследованиями затрагивались тогда в гораздо меньшей степени, нежели в настоящее время. Влияние же крупных водохранилищ на климат, изменение гидрологического режима рек, грунтовых вод, растительного покрова, животного мира в те времена практически не учитывались. Страна нуждалась в резком подъёме энергетической базы и увеличении площадей орошаемого земледелия. При этом вообще не рассматривался вопрос о том, что водохранилища являются большим фактором потери водных ресурсов на испарение и фильтрацию.

Создание водохранилищ – пример глубокого вмешательства человека в природные процессы

В середине прошлого века многие реки нашей страны превратились в водоёмы с каскадами водохранилищ с гидроэлектростанцией. Создание водохранилищ – пример глубокого вмешательства человека в природные процессы на обширных территориях.

Водохранилища мнимо помогают решать проблемы энергетики, орошения сельхозземель, водного транспорта, водоснабжения крупных предприятий и населённых пунктов, создают предпосылки для организации зон отдыха, туризма. Но появляются побочные последствия. Некоторые нежелательные изменения в природе прилегающих и более отдалённых территорий суши, вызванные созданием водохранилищ, сказываются многие годы и десятилетия. Это:

• неблагоприятные условия для нереста проходных и полупроходных рыб;
• изменения общей биологической продуктивности;
• затопление и подтопление земель, в том числе сельскохозяйственных;
• просадка и разрушение берегов;
• развитие оползней;
• заболачивание и засоление почвы;
• изменения в метеорологическом режиме местности и т.д.

Не вызывает никаких сомнений факт нарушения миграционных путей проходных и полупроходных рыб при строительстве и эксплуатации водохранилищ. Отрицательное влияние водохранилищ с ГЭС на формирование рыбной части сообщества и в целом на водные биоресурсы в последние годы усугубляется ещё и маловодьем.

Из-за вертикального расслоения температуры в водохранилище вся речная и озёрная экосистемы вводятся в заблуждение. Например, все гидробионты и растительные сообщества вместо подготовки к зиме продолжают вести активный образ жизни из-за положительной температуры воды (при похолодании), сбрасываемой осенью в нижний бьеф. Весной, наоборот, идёт запаздывание сроков наступления вегетационного периода из-за низкой температуры воды, несмотря на потепление.

Наводнения – рукотворная проблема

Теперь о роли водохранилищ в борьбе против паводков. Весеннее половодье и паводки образуют до 80% годового стока рек и играют огромную роль в сохранении речных и озёрных экосистем. А мы стараемся их задержать в чашах водохранилищ как метод борьбы с наводнениями.

Раньше обмеление рек и падение уровня озёр было связано только с наступлением маловодного периода. Сейчас к маловодности лет с зарегулированным речным стоком присоединился и антропогенный фактор. Для Казахстана, который находится в невыгодных диспозициях во всех трансграничных реках, теперь часто будет наступать маловодье за счёт антропогенных факторов сопредельных государств.

Что у нас происходит? При размещении посёлков, производств или чего-то ещё вблизи рек мы ориентируемся на Водный кодекс и Правила установления водоохранных зон и полос. Если разобраться, эти нормативные документы мало чем отличаются от своих аналогов советского времени. По ним водоохранная полоса берётся в зависимости от уклона местности (поймы) относительно русла рек. А в классической гидрологии есть понятие "отметка высоких вод", то есть предел, до какого уровня поднималась вода.
То есть ориентир идёт на естественный исторический максимум уровня воды, а не на искусственно отмеренные метры водоохранной полосы.

Наши предки даже в далёкие времена не лезли своими юртами в зону затапливаемой поймы, потому что знали, что не сегодня-завтра их смоет вода. Мы, живущие в XXI веке и вооружённые знанием гидрологии, должны бы знать, что у природы есть свои законы. Но так ли это сегодня?

Читайте также: Наводнение в Мактааральском районе. Виноват ли Узбекистан в затоплении казахстанских сёл?

В советское время вопреки законам сохранения природы было жёсткое регулирование стока и было гарантировано, что никакого затопления поймы в весенний период не будет. Вот с того времени и мы начали разрешать размещение производств, посёлков и прочего в зоне затапливаемой поймы. Это порочная практика и теперь продолжается.

Для наших рек огромную роль играют весеннее половодье и паводки. При затоплении поймы и дельты весной идёт процесс влагозарядки почвы, промывка от солей, и, самое главное, обеспечиваются условия нереста для фитофильных рыб и обеспечение биопродуктивности пойменных лугов и сенокосных угодий. Таким образом, сток весеннего половодья и паводков – это и есть экологический сток водотоков.

Что в итоге? Мы ежегодно боремся с проблемой, которую мы сами создали искусственно. Водоохранная полоса должна быть установлена от уреза воды до места с отметкой высоких вод. И пока в поймах рек будут оставаться производства, посёлки или другие объекты, понятно, что они будут затапливаться и так называемые наводнения останутся для нас вечной головной болью.

Природа намного умнее человека, её не надо переделывать. Но, может быть, причина тут в другом? Может, кто-то просто заинтересован ежегодно дербанить резервный фонд Правительства? Такая работа...

По моему убеждению, тезис о том, что с помощью водохранилищ мы снимем свою зависимость от сопредельных государств – это чистой воды профанация. Да, за счёт жёсткого регулирования речного стока в этих водохранилищах вы можете на определённое время обеспечить водой всех водопотребителей. Но какой ценой? Только за счёт уничтожения речных и озёрных экосистем. Что дальше?

У Минэкологии нет тактического и стратегического планов развития водной отрасли экономики. Получается, вся стратегия связана с перспективным строительством многочисленных и ненужных водохранилищ – это рассматривается как радикальный метод борьбы с наводнениями во время весеннего половодья и паводков. Это на фоне того как США, например, ежегодно сносят тысячи водохранилищ – там их считают главным антропогенным фактором деградации речных и озёрных экосистем.