Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 1 қыркүйек күні Қазақстан халқына Жолдауында 2023 жылдан бастап бала күтімі үшін төлемақы төлеу мерзімі сәби бір жарым жасқа толғанға дейін ұзаратынын мәлімдеді. Бұл шара балалардың ең маңызды шағы – сәби кезінде ата-анасы жанында көбірек болуы үшін жасалады.
Бала күтімі үшін төлемақы төлеу мерзімін ұзарту ана мен балаға психологиялық, экономикалық, әлеуметтік тұрғыда қалай әсер етеді? Бұл сұрақты мамандарға қойдық.
Айғаным Қуатқызы, балалар психологы:
– Бала туғаннан үш жасқа дейін анасының қасында болуы өте маңызды. Бір жасқа толғанша, яғни жүргенге дейін анасынан физиологиялық тұрғыда бөлінеді. Ал оған дейін анасының эмоционалды және құшақтау секілді тән байланысы базалық қажет саналады. Ең бірінші тамақ, ұйқы болса, одан кейінгі базалық қажет – қауіпсіздік сезімі. Анасы қасында болғанда эмоционалды және тән байланысын балаға бере алса, балада қауіпсіздік сезімі қалыптасады. Анасымен тығыз қарым-қатынаста өскен бала үлкен өмірге қадам басқанда "бұл әлем қауіпті емес, адамдарға сеніп, дұрыс қарым-қатынас орнатуға болады" деген сияқты нұсқау қалыптастырады.
Ана ерте, мысалы, баланың алты айында және бір жасында жұмысқа шығып кетсе, онда бұл кезде емізу процесі бар екенін ескерген жөн. Мұндайда бала мен ана арасындағы эмоционалды, тән байланысы үзіледі. Базалық қажетті бала анасынан ала алмаса ертең өскенде, өтпелі кезеңде түрлі қиындықтарға тап болады. Адамдардан қорқу, қарым-қатынасқа түсе алмау секілді әлеуметтік проблемалар басталады.
Сенімсіздік, өзін бағалы сезінбеу дегендей қиындықтар туындайды. Сол себепті балаға туғаннан бір жасқа дейін ана эмоционалды және тән байланысын бере алуы қажет, өйткені мұны одан басқа ешкім бере алмайды. Әкесі де, әжесі де.
Себебі бала анасының құрсағында жатқанда өзін қауіпсіз сезінеді. Дүниеге келгеннен кейін "бұл әлем қауіпті" деген ой пайда болады. Баланы туғаннан кейін бірден анасының кеудесіне қоюы бекер емес. "Бұл жерде мені қорғайтын, маған қарайтын адам бар" деген секілді балаға қауіпсіздік сезімін береді. Мұны нәресте іштей бейсаналы түрде түсінеді. Бала жылағанда, ауырғанда анасы әрқашан жанында болуы керек. Сол себепті бала күтімі мерзімін ұзарту ана мен бала үшін де, болашақ ұрпақ үшін де маңызды шешім деп білемін. Төлемақыны үш жылға дейін ұзартса, анасы баласының қасында ұзағырақ болса керемет болар еді.
Адамдарға баланың үш жасына дейін жанында болыңыз деп кеңес беремін. Үш жастан бастап бала анасымен эмоционалды тұрғыда бөліне бастайды. Балада өзіндік "мен" қалыптасып, "қаламаймын", "жасағым келмейді" деген сөздерді көп айтады. Сол кезде анасынан бөлініп, балабақшаға барады. Бала сөйлеп, әлемді тани бастағанда әсіресе анасы онымен сапалы қарым-қатынас орнатып, көп сөйлесіп, барлық сұрағына жауап беріп, сұраныстарын қанағаттандыруы керек. Әкесі де атсалысқаны жөн.
Үш-үш жарым жасында бала әлеуметке кіруге дайын болады. Осы кезде балабақшаға беру керек. Бермей қалса да дұрыс емес, неге десеңіз тек қана анасын көріп өскен бала әлеуметпен байланысқа түскенде қиналады. Бұл кезде бала сөйлеп, ойын жеткізе алады. Дәретке барғысы келгенін, қарны ашқанын еркін айтады.
Ата-ана жұмысқа ерте шығуға талпынып, сәбиін бір жастан бастап бөбекжайға береді. Бөбекжайға барған балаға анасынан ажырау қиын. Мұндай бөбектердің тобында бала көп жылайды, соның салдарынан ауырып қалып жатады. Мұның барлығы "мен анама қажет емеспін" деген секілді нұсқаудың қалыптасуына әкеледі. Бала өскенде қоршаған ортамен байланысқа түсуге қорқады. Сондықтан үйде балаға қарау мүмкін болса бала үш жасқа толғанша жанында анасы болғаны жөн.
Оқи отырыңыз: Баланы ата-әжесінің бауырына басу дұрыс па?
Гүлжан Қали, психоанализ багытындагы психолог:
– Қазір көп ана жұмыс істейді. Баласын омырауынан ерте шығарып, жұмысқа да ерте шығып жатады. Оған көп жағдайда қаржылай қиындықтар себеп болады. Ана балаға неғұрлым жақын болуы керек. Жақын деген физикалық түрде қасында отыру ғана емес, балаға көңіл бөліп, эмоционалды түрде онымен бірге болуы, баланы түсінуі, оның қажетіне жауап беру. Осылай істейтін ата-ана балаға мықты тәрбие береді.
Себебі, бала анасы арқылы дүниені таниды, әлемге деген сенімділігін арттырады. Бала үшін бүкіл әлем, өмір ол – ана. Анасымен қандай қарым-қатынаста болса, болашақта басқа адамдармен де сондай қарым-қатынаста болады. Сондықтан әрбір ата-анаға қаржылай, эмоционалды түрде қолдау көрсету керек.
Бала үш жасқа дейін үйде ата анасының қасында болуы керек. Үш жасқа дейін бала толық психологиялық өзгерістерге ұшырайды. Үш жастан бастап ішкі әлеуметтену басталады. Басқа балалармен ойнауға, әлеммен танысуға ой-өрісі жетеді. Сол кезде ата-ана баласын балабақшаға беріп жатады. Өкінішке қарай, жұмысқа шығу керек болған соң көбіне баланы біреуге қалдырып кетеді. Бала көз ашқаннан ата-әжесі қасында болса, анасының жұмысқа шығуы оған қатты әсер етпейді. Өйткені анасының орнын басатын екінші адамдар бар.
Баланы күтпеген сәтте, дайын емес кезінде бөбекжайға не балабақшаға беру сәбиге үлкен соққы болуы мүмкін. Мұндай жағдайда анасы баланы басқалармен ұзақ қалуға дайындауы керек. Психологиялық жағынан дамыған ата-ана баласына көмектесе алады. Психологиялық денсаулығы әлсіз ата-ана дәл сондай денсаулықты баласына да береді. Бала кейін күйзеліске түсіп, онымен күресе алмауы мүмкін. Сондықтан да "дені сау ана – дені сау бала" деп бекер айтылмаған.
Мемлекет басшысының қаржылай көмектесу жайлы идеясы жақсы, бірақ ол қаржы ана мен балаға жете ме? Адам өзін қаржылай қауіпсіз сезінгенде балаға көбірек көңіл бөлетінін ұмытпаған жөн.
Мақсат Халық, экономист:
– Баланың күтімі үшін төлемақы төлеу мерзімін бір жарым жылға ұзартып жатқаны ана мен баланың денсаулығы үшін өте пайдалы деп есептеймін. Әрине, мұның бюджетке белгілі бір дәрежеде түсетін салмағы бар. Дей тұрғанмен ана мен баланың денсаулығын сақтау арқылы болашақта экономикамыздың қалыптасуын мығымдаймыз.
Өскелең ұрпақтың дені сау болса экономикаға еңбек күші ретінде де, белсенді азамат ретінде де қосатын үлесі өте жоғары болады. Сондықтан да бұл шығын болашақта ақталады деп айтуға негіз бар.
Оқи отырыңыз: Мемлекеттен – 2,5 млн теңгеге дейін. Ана мен балаға берілетін әлеуметтік көмектер қандай?
Айсұлу Молдабек, әлеуметтанушы:
– Адамның жетілуінде екі реттік әлеуметтену процесі болады. Мұны адамның өмірге, қоғамға, қоршаған ортаға бейімделуі, тұлға болып қалыптасуының жолы дейміз. Сол алғашқы реттік әлеуметтену отбасыда жүзеге асады. Сол кезде балаға деген әке-шешенің рөлі өте жоғары.
Егер де балаға ең жақын адам – анасы жанында ұзағырақ болса, баланың психологиялық толыққанды қалыптасуына, оның өзіне деген сенімділігіне, баланың денсаулығына бар жағынан жағымды әсер етеді.
Сонымен қатар, елімізде бір жасқа толған баланы қабылдайтын бөбекжайлар көп емес, жетіспейді және көпшілігі бөбектерді қабылдай бермейді. Сондықтан президенттің бұл бастамасы баланың кішкене болса да өсіп барып балабақшаға баруына жағдай жасайды. Онымен қоса отбасылардың аз да болса қаржылық мәселесін шешеді.
