Садақаны кімге, қалай берген дұрыс? Нысап, күпірлік және садақаның байланысы

Қазақта "жақсы сөз жарым ырыс" деген аталы сөз бар. Яғни, басы ауырып, балтыры сыздаған адамдарға психологиялық жақтан көмектесіп, ауырлығын бөлісу де – садақаға жатады. Немесе жұмысын істеп беру, жол бойы тұрған кісілерді ала кету, өнер-білім үйрету, асар жасау да түптеп келгенде садақа.

Мысалы, қазақтың көшіп келген ауылға "ерулік" апаруы, жол бойы қымыз ұсынуы, ас беруі мен той-томалақтағы таратылатын сыйлықтар мен тамақтардың барлығы бір қарағанда салт-дәстүріміз болғанмен, екінші жағынан өзара адамгершілік көмек екенін көруге болады.

"Жесірі мен жетімін жылатпаған елміз" деудің өзі – біздің халықтың адамгершілік пен азаматтықтың биік шыңын бағындырған текті халық екенін түсіндірері хақ.

Демек, әр ізгі ниетпен істелген іс садақа.

Оқи отырыңыз: Құрбандыққа малды қайдан алып, қалай шалған дұрыс?

Садақа бергендер күпірлік ойлаудан сақтаныңыз

Күпірлік ету – берген көмегі не садақасына Тәңір, яғни Алла-Тағала сөзсіз разы болады, сауап жазады деп астамшылық сезімге берілу. Сол үшін кез келген игі, ізгі істі істегенде міндетсіну мен оны мақтан үшін пайдалану күпіршілікке әкеледі. Сол үшін атам қазақ әр кезде істеген ісі үшін "Алла күпірлікке жазбасын!" деп сақтанып отырған. Жақсылық жасадыңыз ба, оны ұмытыңыз.

Сол себепті, қазақта күпірлік ойламай берген садақаға Алла разы болады деген түсінік бар.

Пітір садақаны мешітке, әлде мұқтаждарға берген абзал ма?

Ең алдымен туыс-туғандардың ішіндегі жоқ-жітіктерге, жетім-жесірлерге және басқа да мұқтаждарға беріледі. Егер ондай туыс-туғаны болмаса, көрші-қолаң арасындағы мұқтаждарға беріледі. Міне бұл – әр адамның өз туыстары мен көршілері және дос-жарандары алдында жауапкершілігі бар екенін білдіретін адамгершілік амалы.

Оқи отырыңыз: Жетегіңдегіге жекіме...

Зекет (араб.: زكاة‎ – тазарту) – мұсылмандардың бес парызының бірі, яки мұсылмандықтың төртінші шарты, қоғамдағы кедейлерге берілетін міндетті садақа. Шариғат бойынша, кәмелетке толған ауқатты мұсылмандар ғана жылына бір рет малының, дүние-мүлкінің, дәулетінің қырықтан бір бөлігін зекет ретінде беруге міндетті. Дерек Уикипедия ашық энциклопедиясынан алынды.

Зекеттің құны немесе нысап ұғымы

Қазақстан алтынының құны (KZT).

Бір грамм алтынның 2018 жылы алтыншы маусымдағы құны 13 780,51 – 13 861,08 теңге аралығында. Байлығы 85 грамм алтынға, яғни 1 млн 171 мың 343,35 теңгеге жететін адамға міндет етілгенін көруге болады. Бұл мал-мүлік садақасы – зекетке қатысты.

Ал зекет бермеген адамды "нысапсыз" деп атапты.

Нысап – қазір діни орындарда "нисап" деп қолданылып жүр. Нысап – қанағатқа берілген мөлшер ұғымы.

"Ал "нысап (нисап)": 40-тан 121-ге дейін 1 қой, 121-ден 399-ға дейін 2 қой, 400-ден бастап жүзден бірі зекет түрінде садақаға берілуі керек. Сиырдың саны 30-ға жетсе, "нысапқа" толған болып, 30-дан 39-ға дейін 1 тайынша, 40-тан 59-ға дейін 1 құнан өгіз не құнажын сиыр, 60-тан 69-ға дейін 2 тайынша, 100-ден 202-ге дейін 4 тайынша, не 3 құнан өгіз, не 3 құнажын сиыр, бұдан жоғары сандарға жеткенде әр 30-дан бір тайынша, не әр 40-тан 1 құнан өгіз, не құнажын сиыр зекетке беріледі.

Түйенің саны беске жетсе, "нисапқа" толады. 5-тен 9-ға дейін 1 қой, 10-нан 14-ке дейін 2 қой, т.б., 196-дан 200-ге дейін 4 бесті інген зекетке беріледі де, одан жоғары санға жеткеннен кейін әр 50 түйеге 1 дөнежін інгеннен есептеледі. Айналымдағы алтын-күмістің салмағынан 40-тан бірі зекетке беріледі. Сондай-ақ, 20 мысқал (96 г) алтынның, яки 200 дирһам (641 г) күмістің бағасындай сауда мүлкінен де, ақшадан да 40-тан бір мөлшерінде зекет беріледі" деп жазылыпты Уикипедия ашық энциклопедиясында.

Қазақы танымда еңбексіз тапқан мал – арам. Оны пайдаланғанмен жұқпайды немесе сіңбейді. Тіптен, біреудің адал еңбегі болғандықтан қарғысы тиеді не ұрпағына, не болашақта өзіне кесел болып жабысуы мүмкін.

Сондықтан, ешқашан еш себепсіз біреудің мал-мүлкін алуға болмайды.

Бұл – енді бір жағынан, адамды еңбекқорлыққа, адал ас жинауға және екінші жағынан, тапқан малынан ағайындарына қарайластыратын тәрбиелік мәні бар ескерту.

Мысалы, біздің әжеміз кешкі ас кезінде балаларына "тамақтарыңды адалдап ішіңдер" деп отырады. Оны естіген балалар тамақ ішер алдында сөзсіз бір жұмыс істеп келеді. Міне, мұндай ұлағатты тәрбиелер ел арасында жалпы салтқа айналып, таралып кеткен.

Сауға – қазақ қоғамындағы дәстүрлі ұғым. Соғысқа, жорыққа қатыспағандар әскери олжадан сауға сұраған. Жеңілген батырдың, тұтқынға түскен адамның бас бостандығын, өмірін сауғалаған.

Жеңілген жауынгердің өзі кейде өз өмірін сауғалап алып қалуы мүмкін. "Сауға сұрау" дәстүрі ел ішіндегі асыраушылары жоқ, жарлы-жақыбайларға, кемтарларға жорық олжасынан үлес алуға мүмкіншілік жасаудан туып, қалыптасқан.

Аталарымыз садақа беріп, сауап не басқалай қайтарым күту – күпірлікке жатады деп есептеген. Жақсылық ешқашан жамандық әкелмейді. Қайта жолыңды ашады, ұрпағыңды қиянаттан қорғайды. Алла пәле-жәледен сақтайды деп есептеген.

Қазір бергенін жарнамалайтындар, әр істеген ісінен сауап дәметіп, "садақаны мүддемен" байланыстырады. "Бәлен жүз немесе бәлен мың есе сауап" деп күпірлікке берілетін адамдар тобы қалыптасқан және ондай түсінікті уағызында насихаттау белең алған.

Құдай тағалаға деген шексіз сеніміне кіршік түсіргісі келмейтін адам садақаны саналы түрде беріп, өзін қарапайым ұстайды, бергенін ешуақытта әспеттеп жарнамаламайды.

Қазақтар құл ұстамаған

Аталарымыз қанша бай болса да, құл ұстамапты. Тек жалшысы болған. Бірақ, ешқашан еңбегін жемеуге тырысқан. Қазақтың байы өз руластарының басқа жерде құлдықта жүргеніне намыстанған, оған жол бермеген. Керісінше, түрлі тәсілдермен жылу жинап беріп, дұрыс өмір сүруіне, еңбек етуіне мүмкіндік жасап отырған. "Жетімі мен жесірін жылатпаған" деген осыдан шыққан.

Ал араб, парсы халықтарында құл ұстау дәстүрі туралы көп айтылады. Бұл дәстүр хадистер арқылы қазақтарға жеткенімен, шын мәнінде құл ұстау деген болмаған. Оған жол берілмеген.

Ал соғыс тұтқындарын жалшы ретінде пайдаланды. Алайда, оларды да үйлендіріп, өз туғаны санап, сіңіріп жіберіп отырды.

• Сүйіспеншілікпен садақа беру – өзінің міндеті, борышы ретінде сезініп, шын ниетімен, жариясыз көмек беру әрі сол үшін ешқандай қайтарым дәметпеу. Мұндай адамдар күпірлік те ойламайды. Міне, бұл – нағыз ізгі амал. Жүрегі таза, қулық-сұмдығы жоқ пенделердің тірлігі.
• Мақтану үшін садақа беру – ел алдында атын шығару, қоғамның назарын өзіне аудару үшін аты-жөнін айтып, жариялап беретін садақа. Шын ниет болуы мүмкін, бірақ мұнда белгілі мүддені көздеп берген жағы басым.
• Дүрмекке ілесіп садақа беру – "ел беріп жатыр, ұят болмасын" деп, басқалардан имене садақа беру. Кей бейуаз жандарға ешқандай бұрыстығы жоқ болып көрінеді. Екінші жағынан қарағанда адамгершілік пен өзара сүйіспеншіліктің қадір-қасиетін сезіндіреді.
• Садақаны не үшін беретінін білмейтіндер бар. Мысалы, "көшеде қол жайып отырған сығандарға, тәжіктерге (олардың бизнес көзі болуы мүмкін ғой), тіптен кей арақкештерге де ақша тастап кетемін" дейтіндер бар. Бұл – еш ойсыз берілген садақа.

Ендеше, садақаны қалай беру керек?

Садақа – пітір, зекет, көмек, жылу, ақыл-кеңес, өнер-білім, тәрбие түрінде беріледі.

Ең алдымен шын жүректен таза ниетпен, жанашырлықпен, өз маңымыздағы адамдардың өміріне деген ортақ жауапкершілікпен, махаббатпен, еш мақтанышсыз, күпірлік ойламай риясыз көңілмен көмек беру керек. Бердім екен демей, оны тез ұмытып, одан қайырым күтпеу керек.

Садақаға не беруге болады?

Адал еңбегімен тапқан табысынан ақшалай не заттай бергені дүрыс. Былайша айтқанда ақша, тамақ, киім-кешек, мал-мүлік, жақсы сөз, білім-өнер үйрету, тәрбие беру – барлық пайдалы заттар мен игілікті істер түрінде беруге болады.

Садақаға не беруге болмайды?

Денсаулыққа зиян келтіретін арақ-шарап, шегімдіктер, ұрлап алған не тартып алған пайдасыз заттарды – қысқартып айтқанда жан мен тәнді аздыратын заттарды беруге болмайды.

Кей адамдар мұқтаж жандарға ырымдап қара қой, ақсақ мал бергісі келеді. Тіптен дуалаған малды береді. Бұндай жаман ниетпен берілген "көмек" садақаға жатпайды.

Садақаны алған адам не істеуі керек?

Әрине, ойламаған жерден көмек алғанда мұқтаж адамның қуанары хақ. Ең алдымен, көмек қолын созған, садақа берген адамға ризашылығын білдіріп, рақмет айтады. Көп жағдайда, бата береді.

Екінші жағынан, алушы көмекті мұқтаждығына пайдалануы тиіс. Тегін келген зат ретінде қарап, албаты төгіп-шашпай, арақ-шарапқа, ойын-күлкіге жұмсап, жөнсіз істерге бармағаны жөн.

Ақыл-есі кем кей адамдарға садақа немесе көмек ықыласын білдіре алатын туыстары арқылы беріледі.

Әрине, садақа не көмек берген адам үшін айтылған жақсы тілек, бата көптік етпейді. Көңілге жақсы.

Ораза кезінде берген садақаның сауабы басқа кезден көп пе?

Қазір кей имамдар мен уағыз айтушылар "ораза кезінде істеген амалдың сауабы басқа кездегіден көп болады" деген сарында көп айтатын болып кетті.

Әр айдың, әр күннің, әр сағаттың, тіптен минут-секундтің қадір-қасиеті бірдей. Ораза ұстайтын ай деп шартты түрде айтылғаны болмаса, басқа айлардан еш артық-кемі жоқ. Қасиетті, қасиеті кем ай деген мүлде болмайды. Ораза жылдың төрт мезгілінде өз кезегімен ауысып келіп отырады. Әрине, мұсылмандар үшін ораза айын құран түскен ай.

Алайда, кейбір имамдар көнеден келе жатқан сарында уағыз айтады. Яғни, олар жай халыққа психологиялық тұрғыда қысым түсіретіндіктерін өздері сезінбеуі мүмкін.

Мұндай "осы айда садақаны көп берсең, Алла тәттіні көп береді" дегенге саятын логикасыз, жүйесіз, шала әрі күпірлікке жетелейтін уағыздар адам көңілінде түсінбестік тудырады.

Қай кезде, қанша берсеңізде, садақаның аты садақа. Тек түзу ниетпен бер. Ол біреудің мұқтажын өтеп, қажетіне жараса болды.

Мешіт-медіресе және мектеп салу – өте үлкен садақа

Қалтасы толып, дәулеті артқандар елі-жұртының игілігі үшін мешіт, медіресе, спорттық кешендер, мектеп секілді түрлі нысандар салады.

Бұл – олардың түрлі жолдармен тапқан байлығының бір бөлімін зекетке шығарудың жолы. Енді бір жағынан, табыстарын адалдап алу тәсілі. Екінші жағынан, оның ел-жұрты алдында өтеуге тиісті борышы саналады.

Кейде, салған мешітке не басқа да нысанға ғибратты тұлғалардың атын береді. Бұл да – айтулы кісілердің ізгілікті өмірін ұрпаққа үлгі ету үшін істелген амал. Сондықтан, әр қандай іске түсіністікпен, жақсы ниетпен қараған абзал. Ал қандай мақсатта салынса да, оны Алла өзі таразылайды. . Міне, бұл – қазақы танымдағы ұғымдардың бір бөлігі ғана.

Бұрынғы заманда мешіт те, медресе де мектептің рөлін қоса атқарғаны белгілі. Осыны ескерсек, мектеп салуды көбейтсе құба-құп болар еді.

"Зекет" қоры кімге көмектеседі?

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанындағы "Зекет" қорының директоры Талғат Омаров қордың 2018 жылдың жарты жылдық есебін жариялады.

Бұл ресми мәлімет бойынша, биылғы 1 қаңтарда қордың есеп шотындағы қалдық – 201 170 125 теңге болған. "Барлық адамға – баспана" қайырымдылық акциясына түскен қаражат 5 000 000 теңгені құраған.

Бірінші жарты жылдықта қайырымдылық бағытта жұмсалған қаражат – 35 952 241 теңге болған. Аталған акция бойынша, құны 10 200 000 теңгеге баспанаға аса мұқтаж, тұрмысы төмен отбасына екі пәтер сатып алынған. 1 011 000 теңгеге Аягөздегі су тасқынынан зардап шеккен халыққа көмек жеткізіліпті.

Қор 2013 жылы құрылған. Шариғат үкімдеріне сәйкес зекеттің жинақталуы мен таратылуын жүйелі түрде ұйымдастырып келеді.

Еуропа қазақтары пітірлерін Қазақстанға әкеліп таратты

Ақсарбас атап, садақа беру бәле-жаладан сақтайды