"Ақыл", "Арнау", Келешек": Балаларға арналған депозиттер мен бағдарламаларға шолу

"Келешек" 

"Келешек" – баланың білім алуына қаржы жинауға арналған мемлекеттік бағдарлама. Оған қатысу ерікті, бірақ мемлекеттен қосымша төлемдер алу үшін белгілі бір шарттарды орындау қажет. Бағдарламаның мақсаты - 18 жасқа толғанға дейін баланың шотында оқу ақысын ішінара немесе толық төлеуге жеткілікті сома болуы үшін әртүрлі көздерден қаражат жинау.

Қаражат қалай жиналады?

• Ата-ана жыл сайын кемінде 24 АЕК (2025 жылы шамамен 94 368 теңге) мөлшерінде қаражат салып отыруға тиіс;
• Жыл сайын жиналған соманың 5-7 пайызы мөлшерінде мемлекеттік сыйлықақы түседі;
• Жылына 12–14 пайыз мөлшерінде банк сыйақысы немесе сақтандыру компаниясының инвестициялық табысы қосылады;
• Мемлекеттің бастапқы білім беру капиталы қарастырылған. Ол жетім балалар мен ата-ана қамқорлығынсыз қалған балалар үшін – 120 АЕК (2025 жылы 471 840 теңге), басқа балалар үшін белгілі бір шарттарда 60 АЕК мөлшерінде (2025 жылы 235 920 теңге).

Маңызды шарттар:

1. Мемлекеттік бастапқы білім беру капиталын алу үшін шот бала 5 жасқа толғанға дейін ашылуы керек;
2. Шотқа жыл сайын ең төменгі жарна салынбаса, мемлекеттен бөлінген бастапқы капитал бюджетке қайтарылады;
3. Шоттағы қаражатты бала 18 жасқа толғанға дейін пайдалуға болады. Алайда бұл жағдайда бастапқы білім беру капиталы мен мемлекет сыйлықақысы бюджетке қайтарылады. Шот иесі тек өзі салған қаражатты шешіп ала алады. 

Қалай ашуға болады?

Шотты  кез келген жастағы балаға ашуға болады. Ол үшін екінші деңгейлі банкте білім беру жинақтау депозитін (AQYL депозиті) ашу қажет немесе Мемлекеттік білім беру жинақтау жүйесіне қатысушы өмірді сақтандыру компаниясымен білім беру жинақтарын сақтандыру шартын жасау қажет. 

Бағдарламаға 10 ұйым қатысады:

1. Қазақстан Халық банкі
2. Жусан банкі
3. Otbasy Bank
4. Nurbank
5. ВТБ банкі
6. "Еуразия" сақтандыру компаниясы
7. Freedom Finance Life
8. "Халық-Life"
9. Standard Life
10. Nomad Life.

Депозиттерді ашу және оларға қызмет көрсету ережелері барлық жерде бірдей, бірақ пайыздық мөлшерлеме белгіленген диапазонда ауытқуы мүмкін:

Банк: Шотты ата-ана немесе баланың заңды өкілдері ашады. Шотты кез келген адам толықтыра алады. Жылдық сыйақы мөлшерлемесі – 12-14 пайыз.

Сақтандыру компаниясы: Шотты ата-ана, жақын туыс немесе заңды өкіл ашады және тек сол адам ғана толықтыра алады. Жылдық сыйақы мөлшерлемесі 8 пайыздан басталады. Егер ата-анаға бірдеңе болса, сақтандыру компаниясы жарналарды өзі төлейді, ал бала 18 жасқа толғанда соманы толықтай ала алады.

Жинақталған қаражатты қалай пайдалануға болады?

Қаражатты баланың университет немесе колледжде білім алуы үшін пайдалануға болады. Егер жинақталған қаражат оқу ақысынан асып кетсе, артылған қаражатты оқу бітірген соң шешіп алуға немесе бауырының шотына аударуына болады. 

• Егер бала мемлекеттік білім беру гранты арқылы оқитын болса, шоттағы қаражатты:
• Басқа баланың шотына аударуға;
• Екінші жоғары білім алу немесе магистратура оқуға жұмсауға;
• Тұрғын үй сатып алу немесе жөндеуге;
• Оқу бітірген соң қаражатты шешіп алып, басқа мақсатқа жұмсауға болады.

"Ұлттық қор – балаларға"

Қазақстанда 2024 жылдан бастап "Ұлттық қор – балаларға" жобасы аясында жыл сайын Ұлттық қордың инвестициялық табысының 50 пайызы балаларға бөлінеді. Мысалы, 2024 жылы әр баланың шотына 100,52 доллар жіберілсе, биыл 129,38 доллар аударылды.  

Қалай жұмыс істейді?

Мемлекет Ұлттық қордың табысының бір бөлігін автоматты түрде әр балаға жинақтап отырады. 

Негізгі ерекшеліктері:

• 18 жасқа толмаған, яғни 2006 жылы және одан кейін туған Қазақстан азаматы саналатын әрбір бала "Ұлттық қор – балаларға" бағдарламасына қатысады;
• Шоттағы ақша АҚШ долларымен есептеледі және 18 жасқа толғанда қаржыны банктегі шотына доллармен де, теңгемен де аудара алады;
• Ақшаны 18 жасқа толғаннан кейін ғана пайдалануға болады;
• Жиналған ақшаны тек білімге немесе тұрғын үй сатып алуға жұмсауға болады. Отандық жоғары оқу орындарымен қатар шетелдік университеттерде де оқуға мүмкіндік бар.

Балаға шот ашу қажет пе?

Баланың деректері Мемлекеттік дерекқорға дұрыс енгізілсе, онда бағдарламаға автоматты түрде қатысады. Ал ақша түсетін арнайы шот та балаларға автоматты түрде ашылады.

Жиналған ақшаны қалай алады?

Бала 18 жасқа толғаннан кейін шотқа жинақталған қаржыны алу үшін екінші деңгейдегі банктер немесе "Қазпоштада" арнайы шот ашу керек. Одан кейін eGov порталында өтінім береді. Сол өтініш арқылы зейнетақы қорында жинақталған қаражат оның арнайы шотына аударылады. Қаржының мақсатқа сай пайдаланылуын уәкілетті операторлар тексереді.

Ақша пайдаланылмаса, Ұлттық қорға қайтарыла ма?

Бала 18 жасқа толғаннан кейін жиналған ақшасын алмаса, қаражат 10 жыл бойы шотта сақталады. Он жылдан кейін сол адамның зейнетақы шотына аударылады.

Aqyl депозиті

Aqyl білім беру депозиті Қазақстан азаматтарына жеке білім алуына және балаларының білім алуына алдын ала қаражат жинауға мүмкіндік береді. Оны кез келген уақытта өзіңіз үшін немесе балаңыз 3 жасқа толғаннан бастап аша беруге болады. Депозит арқылы Қазақстандағы немесе шетелдегі колледж және ЖОО-ларда оқу ақысын төлеуге болады. Оқу ақысын төлеп біткенде депозитте артық ақша қалса, салымшы не оның заңды өкілі оны есептелген мемлекет сыйлықақысымен қоса шешіп алуға құқылы.

Қаражат қалай жиналады?

• Депозитті ашу үшін ең кемі 3 АЕК (2025 жылы – 11 796 теңге) сомасында қаражат салу жеткілікті;
• Жинау мерзімі: 3 жылдан 20 жылға дейін.
• Депозитке банктен пайыздар қосылады және 5 немесе 7 пайыз мөлшерінде мемлекеттен жыл сайын сыйлықақы есептеледі. 

7 пайыз жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар, мүгедектер, көп балалы отбасынан шыққан және аз қамсыздандырылған отбасылардан шыққан балаларға тағайындалады. Ал басқа санаттағы ҚР азаматтары үшін мемлекеттік сыйлықақы – 5%.

Қалай ашуға болады?

Ата-ана немесе баланың заңды өкілі банкке барып, баланың атына депозит аша алады. Шотқа ай сайын ақша салып отыруға болады.

Қазір бұл бағдарламаға төрт банк қатысады: 

1. Қазақстан Халық банкі
2. Otbasy Bank
3. Жусан банк
4. ВТБ банкі;

Бала мемлекеттік грантпен оқуға түссе, депозитке не болады?

Салымшы грант ұтып алған жағдайда:

• депозиттен жинағын мемлекеттен және банктен берілген барлық пайыздарымен бірге толық шешіп ала алады;  
• ақшаны басқа баланың атына аудара алады;
• магистратура сияқты білімнің басқа деңгейлері үшін ақша жинақтауды жалғастыра алады.

"Арнау" депозиті 

Бұл бағдарлама балалардың болашақта баспаналы болуына арналған. Ата-аналар 18 жасқа дейінгі балаларының атына "Арнау" депозитін ашып, 10 жыл ішінде баспана құнының 50 пайызын жинаса, қалған соманы жылдық 2 пайыз мөлшерлемемен рәсімдей алады. Бұл ретте бағалау көрсеткіші 48 ұпайға жетуі қажет.

Депозиттің артықшылықтары:

• Жылдық сыйақы мөлшерлемесі – 2%;
• Жинақ мерзімі – 10-15 жыл;
• Жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі – 6 пайызға дейін;
• Жинақ мерзімі біткеннен кейінгі жылдық мөлшерлеме – 2% (ЖТСМ 3,3 пайызға дейін);
• Жыл сайынғы мемлекеттік сыйлықақы – 20%.

"Арнау" депозитін баланың атына тек баланың заңды өкілдері, яғни ата-анасы не қамқоршысы ғана аша алады. Ал депозитке қаражатты олардан бөлек, баланың әжесі, атасы, аға-әпкелері, тіпті, ұйымдар да сала алады.

Қосымша ерекшеліктері:

• Депозитті 18 жасқа дейінгі кез келген балаға ашуға болады. Мысалы, баланың жасы 15-те болса және оның атына депозит ашылса, 10 жылдан кейін, яғни 25-ке келгенде 2 пайызбен тұрғын үй заемын рәсімдей алады;
• Төлем қабілеттілігін растау процедурасы жеңілдетілген. Әдетте еңбек жолын енді бастаған жастардың жалақысы төмен болады. Алайда «Арнау» депозитінің иесі табысы аз болған жағдайдың өзінде заем ала алады.

Тағы бір ескерер жайт, "Арнау" депозитін бөлуге, басқа тұлғаның атына рәсімдеуге және "Отбасылық пакет" бойынша біріктіруге болмайды.

"Арнау" депозитін ашу үшін:

Депозитті "Отбасы банкінің" мобильді қосымшасы арқылы немесе банк бөлімшесіне барып ашуға болады.

Балалар депозиті

"Отбасы банкінде" балаларға арналған тұрғын үй депозиті бар. Депозит бойынша жылдық тиімді мөлшерлеме – 2,4%-дан 14% пайызға дейін, несие бойынша жылдық тиімді мөлшерлеме – 5,1 пайызға дейін. 

Депозиттің бірқатар артықшылығы бар:

• депозитке 2% көлеміндегі банк сыйақысы мен бір жыл ішінде жиналған соманың (200 АЕК-тен аспайтын жинақ сомасына) 20 пайызына тең мемлекеттік сыйлықақы аударылады;
• Отбасылық пакеттің бір бөлігі бола алады, яғни бүкіл отбасының жинағы бойынша табысты арттыра алады;
• Бала 18-ге толмаса, оның депозитін туған аға-әпкелерінің 18-ге толған балаларының, 18-ге толған немерелес аға-әпкелерінің, немерелес ата-әжелерінің атына аударуға болады;
• 3 жылдық жинақ мерзімі ішінде келісім-шарт сомасының жартысын жинап, қажетті бағалау көрсеткіші деңгейіне жеткенде балалар депозиті арқылы 5% және одан төмен мөлшерлемемен несие алуға мүмкіндік береді (депозит иесі 18-ге толған соң).

Депозитті қалай ашуға болады?

• 14 жасқа дейінгі баланың атына депозитті тек ата-анасы немесе заңды өкілі 300 нөміріне қоңырау шалу арқылы немесе бейнебайланыс арқылы онлайн аша болады;
• 14 жастан бастап бала Отбасы банкінен депозитті өз бетінше аша алады, бірақ ата-анасының келісімі қажет;
• 14 жастан 18 жасқа дейін балалар үшін депозит банк бөлімшелерінде ашылады.

Dream депозиті

Dream балалар депозиті – RBK банкінің 16 жасқа дейінгі балаларған арналған жинақ шоты. Оны ата-ана немесе баланың заңды өкілі аша алады. Бұл депозит баланың болашағына қаржы жинақтауға мүмкіндік береді. 

Негізгі шарттары:

• Шотты теңге, доллар немесе еуромен ашуға болады;
• Жинақ мерзісі 12, 24 немесе 36 айды құрайды;
• Ең төменгі сома: 15 000 теңге немесе 50 доллар не еуро;
• Ең жоғары сома: шектеусіз. Яғни ата-ана әрі қарай қалаған сомасын сала алады;
• Жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі теңге үшін – 13,5%, долларға 1%, еуроға – 0,1%.

Ақшаны мерзімінен бұрын шешіп алуға бола ма?

Егер ата-ана күтпеген жағдайға тап болып, жинақты мерзімінен бұрын алу қажет болса, банк белгіленген талаптар бойынша қаражатты қайтаруға мүмкіндік береді.

Dream депозитін қалай ашуға болады?

Dream балалар депозитін ашу үшін ата-аналар немесе заңды өкіл банк бөлімшесіне жүгінуі қажет.