Жасанды интеллект тілдің эволюциясына үлкен ықпал етіп жатыр

Қазақ тілін дамыту туралы айтып жатырмыз ғой. Осы орайда қазір әртүрлі салаларға дендеп еніп, әлемнің келбетін өзгертіп жатқан жасанды интеллекттің (ЖИ) қазақ тілін дамытуға да едәуір әсерін тигізетіні айқын. 

Бұл ретте төмендегі мәселелерді қаперде ұстаған жөн сияқты:

Тілдің дамуы және таралуы. ЖИ аударма жүйелері (мысалы, Google Translate, DeepL) тілдер арасындағы кедергілерді азайтып, аз таралған тілдердің қолданылуын кеңейтуге ықпал етуде. Сонымен қатар, ЖИ негізінде жасалған дауыстық көмекшілер (Siri, Google Assistant) әртүрлі тілдерде сөйлеуді және түсінуді жақсартып келеді.

Жаңа лексиканың пайда болуы. ЖИ дамыған сайын, тілге жаңа сөздер еніп жатыр. Мысалы, "нейрожелі", "үлкен тілдік модель", "deepfake" сияқты терминдер кең таралып кетті. Бұл үрдіс болашақта да жалғасады.

Тілдің стандартталуы мен өзгеруі. ЖИ негізіндегі мәтін түзету және генерациялау құралдары (Grammarly, ChatGPT) тіл нормаларының сақталуына көмектеседі. Бірақ сонымен қатар, ЖИ тудырған мазмұн кейде стереотиптерді нығайтып немесе тілді біржақты өзгертіп жіберуі мүмкін.

Оқи отырыңыз: Тоқаев: Қазақстанда адамды ұлтына, тіліне, дініне қарай кемсіту ешқашан болған емес, болмайды да

Шығармашылыққа әсері. ЖИ жыр, әңгіме, мақала жазып, шығармашылық процестерге араласа бастады. Бұл тілдің дамуына жаңа бағыт берсе де, түпнұсқалық пен адам шығармашылығының құндылығы туралы сұрақтар туындатып отыр. Авторлық құқық және этика мәселесі алға шықты.

Диалектілер мен ауызекі сөйлеуге ықпалы. ЖИ негізіндегі құралдар көбінесе әдеби тілде жұмыс істейді, сондықтан диалектілер мен сленг сөздердің қолданылуына әсер етуі мүмкін. Кейбір өңірлік ерекшеліктер жоғалып, тіл стандартталып кетуі ықтимал. Қазақ тілінің моделін қалыптастыру кезінде әр өңірдің өзінің диалект сөздеріне де назар аудару қажет.

Ойлау және коммуникация стиліне әсері. ЖИ арқылы дайын мәтіндер алу адамдардың өз ойларын тұжырымдау дағдыларына әсер етуі мүмкін. Әсіресе, оқушылар мен студенттер үшін бұл жазу дағдыларын дамытуда қиындықтар туғызуы мүмкін.

ЖИ тілдің эволюциясына үлкен ықпал етіп жатыр. Ол тілдерді сақтауға, дамытуға көмектескенімен, белгілі бір стандарттау мен өзгерістерге әкелуі мүмкін. Бұл өзгерістердің оң немесе теріс әсері оны пайдалануымызға байланысты болмақ.

Біз көбіне Google мен Yandex-тың аударма қызметтеріне жүгінеміз, алайда олардың аударма сапасы әлі де жеткілікті емес. Тәржіма мәтіндерде кейде калька сөздер қолданылады. Сондықтан ЖИ дұрыс қазақша қалыптастыру үшін интернетте , әлеуметтік желіде барынша сауатты жазуға тырысу керек. 

Сөздік қордың көлемі неғұрлым үлкен болса, ЖИ соғұрлым дәл мәтіндер құра алады. Ол жаңа сөздер мен тіркестерді түрлі комбинацияларда қолдана отырып, сөздік қорын кеңейтуі мүмкін. ЖИ жүйелерінде нейрондық желілер мәтіндерді өңдеу үшін пайдаланылады, және әрбір сөзге векторлар арқылы мағына мен байланыстар орнатуға мүмкіндік береді. Осылайша, бұл жүйе сөздер арасындағы семантикалық айырмашылықтарды түсінуге жол ашады.

(Жазба сенат депутаты Дархан Қыдырәлінің Facebook парақшасынан алынды)

Автордың пікірі редакцияның ұстанымына сай келмеуі мүмкін.