Жуырда Денсаулық сақтау министрі Ақмарал Әлназарованың ұсынысымен 2025 жылдың қыркүйегінде мектептерге тамақтанудың жаңа тәсілдері енгізілмек. Осы орайда жеті жылдан астам уақыт Қазақстанның жеке балабақшалары мен мектептерінде балаларды тамақтандырумен айналысқан нутрициолог және кәсіпкер Альмира Орлова өз тәжірибесі туралы айтып берді.
Дәл қазір 20 жекеменшік балабақша мен 5 жекеменшік мектеп асханасы нутрицолог әзірлеген мәзірді пайдаланады. Қазір 6 мыңнан астам бала Альмира Орлова әзірлеген рецепт бойынша тамақтанады. Уақыт өте келе осылай дұрыс тамақтанудың пайдалы әрі экономика тұрғысынан үнемді екені анықталды. Сондай-ақ балалардың иммунитеті нығайып, аз ауыратын болған, сабақтағы үлгерімдері де жақсы.
Альмира Орлова статистиканы зерттей келе жыл сайын артық салмағы бар және жүрек-қан тамырлары ауруына шалдықан балалардың саны артып келе жатқанын байқаған. Осыдан кейін ол екі жыл бойы әртүрлі ұлт өкілдерінің балаларын іріктеп алып, салауатты тамақтану бойынша эксперимент жүргізіп, әрбір ойлап тапқан мәзірін сынақтан өткізеді. Балалар "дәмсіз" деген тағамды қолданыстан алып тастап отырған. Осылайша маман сынақтан сәтті өткен 100 рецептіні жинақтап, балабақша мен мектептерге ұсынады.
Бірінші барған балабақшаның ата-аналары "Бұл рецепт бойынша әзірленген тағамға бала томайды" деп қарсы шыққан. Нәтижесінде дұрыс тамақтануға қызығып, қысқы маусымда келетін тәрбиеленушілер қатары көбейген.
Оқи отырыңыз: Жаңа уақыт белдеуінің денсаулыққа әсері: Эндокринолог, кардиолог, психолог және нутрициолог пікірі
Қазір балалар тамақтың 70 пайызын үйден тыс жерде тұтынады. Осыны ескерсек, балабақшалар мен мектептердегі тамақтануды жақсарту – иммунитетті едәуір нығайтып, балалардың өмірін сақтап қалатын әдеттерді қалыптастырады. Дененің барлық иммунокомпетентті жасушаларының шамамен 80 пайызы ішектің шырышты қабатында локализацияланғандықтан, денсаулық үшін күніне кемінде 35 грамм талшық жеу өте маңызды – бұл 5 көкөніске тең.
"Балалар мен мектеп оқушыларының тамақтануы – маңызды тақырып, өйткені дұрыс тамақтанудың баланың денсаулығына, дамуына және оқу үлгеріміне әсері бар. Ең үлкен мәселе – қазіргі балалардың көпшілігі көкөністер мен мақсатты тағамдарды аз жейді, дәстүрлі қамыр мен ет тағамдарын, қант пен транс майлары жоғары тағамдарды жақсы көреді. Мектеп асханасының рационында ұсынылатын көкөністер әдетте дәмді дайындалмайды және бұл жеуге жарамсыздықтың жоғары индексіне әсер етеді немесе қарапайым тілмен айтқанда, тағам қоқысқа тасталады. Сіз бұл мәселені 4 қадаммен шеше аласыз. Атап айтсақ: мектептер мен балабақшалардың рационына балаларға ұнайтын дәмді рецепттерді енгізу; оқу процесіне дұрыс тамақтанудың маңыздылығы бойынша дәрістерді енгізу; өндірістік және оқытушылық құрамды ас қорыту нутрициологиясы мен физиологиясының базалық негіздеріне оқыту; ата-аналарды салауатты әдеттерді қалыптастыру процесіне тарту. Мұндай алгоритмнің тиімділігі 7 жыл ішінде Қазақстанның 25 оқу орнында, түрлі қалаларда тексеруден өтті", – деді мектептегі тамақтану бойынша кеңесші, нутрициолог Альмира Орлова.
Сондай-ақ, мемлекет деңгейінде мектеп аспазшысы мамандығының беделін арттыру маңызды, өйткені кәсіптік мектептерден кейінгі жас кадрлар негізінен мейрамханаларға жұмысқа орналасуға тырысады, дейді мамандар.
"Жақсы нәтиже берген тәжірибені ескере отырып, дұрыс тамақтану стратегияларын жүзеге асыруға болады. Нутрициологтар мектептерге көмектесуі керек, олардың ұсыныстары өте маңызды. Әрине, көбінесе дұрыс тамақтанбайтын ата-аналармен жұмыс істеу маңызды. Мектептерде интерактивті сабақтар мен аспаздық сабақтарын өткізу қажет және әрине, мектеп асханаларында азық-түлікті тексеру мен тамақ дайындаудың қатаң стандарттарын енгізу қажет. Мұндай қадамдар мектеп оқушыларының тамақтануы пайдалы әрі дәмді болып қана қоймай, салауатты өмір салты мәдениетінің бір бөлігіне айналатын жүйені құруға көмектеседі", – деді мәслихат депутаты, кәсіпкер және журналист Қарашаш Жүзеева.
Оқи отырыңыз: Ағзадағы қажетсіз заттардан арылуға ыстық су қалай көмектеседі? Диетолог маманнан кеңес
Жеке мекемелерде қолданылатын мәзірде: гүлді қырыққабат омлеті; сәбіз кекстері; бұршақ қосылған вафли; бұршақ брауни, қызылша смузи, асқабақ қосылған жасымық сорпасы, компоттар (барлығы қантсыз), асқабақ қосылған тары ботқасы, жасыл бұршақ қосылған спагетти, жасымық лепешкалары бар. Жарма ботқасы жоқ.
Нутрициолог қазірдің өзінде қалыптасқан мәзірді мемлекеттік мектептер үшін саудаласпастан, ақысыз беруге дайын. Мәзір қымбат та емес және қолжетімді. Ол мектептер мен балабақшаларға өзінің рецептерін ұсына отырып, дұрыс тамақтану процесінің барлық қатысушыларының өзара әрекеттесуінің бүкіл алгоритмін құрғысы келеді.
"3 айда кез келген мекемеде тамақтану сапасын жақсартуға болады. 2 аптада кез келген баланы көкөністерді, бұршақ дақылдарын және дәнді дақылдарды жеуге үйретуге болады. Мен одан да көп балаларға мүмкіндігінше тезірек көмектескім келеді. Біздің тәжірибеміз барлығына пайдалы болатынына сенімдімін. Мемлекеттік мектептерде 500-900 теңгені құрайтын мектептік тамақтанудың шикізаттық құны шеңберінде де пайдалы әрі дәмді тағамдар дайындауға болады. Мәселе рецепттерде және аспаздардың құзыретінде", – деді мектептегі тамақтану бойынша кеңесші, нутрициолог Альмира Орлова.
Анықтама:
- Республика бойынша орта есеппен тегін тамақтану құны 631,75 теңгені құрайды.
- Қазіргі уақытта Астана мектептерінде тегін тамақтану тарифі бір балаға 951 теңгені, Алматыда – 843 теңгені, ал Ақмола облысында – 715 теңгені құрайды.
- Бір балаға ең төменгі сома Ұлытау, Алматы және Жамбыл облыстарында тіркелген және 500 теңгені құрайды.
- Елімізде тегін тамақтанумен 1,7 миллион оқушы қамтылған, оның 1,4 миллионнан астамы – бастауыш сынып оқушылары және 340 мыңы – халықтың әлеуметтік осал топтарынан шыққан 5-11 сынып оқушылары.
- 2024-2025 оқу жылына мектепте тамақтану үшін 164,2 млрд теңге бөлінді.
Альмира Орлова ұсынған рецептілердің бірі:
Гүлді қырыққабат тағамы
Ингредиенттер: 6 жұмыртқа, 150 мл дәміне қарай сүт, май және тұз, 300 г қайнатылған гүлді қырыққабат, ұнтақтағышпен майдалауға, шикідей ұнтақтаса да, аль-денте жасаса да болады.
Дайындалуы: Венчикпен тұздалған жұмыртқаны көбік пайда болғанша шайқаңыз. Гүлді қырыққабатты қосыңыз, омлет қоспасын табаға құйыңыз. Қақпағын жауып қойып, пеште отқа төзімді күйде кем дегенде 7 минут пісіріңіз.
Оқи отырыңыз: Неге жүзім мен шиені қосып жеуге болмайды? Біз күнделікті жейтін, бірақ пайдасы аз жемістер тізімі
Қызылша смузи
Ингредиенттер: пісірілген қызылшаның жартысы, 0,5 кесе кез келген мұздатылған жидек, банан, бір стақан су.
Дайындалуы: Барлығын блендерде араластырыңыз.
Қызыл бұршақтан жасалған Брауни
Ингредиенттер: 2 ас қасық какао, 50 г май, ұнтақталған 50 г сұлы жармасы, қайнатылған 250 г қызыл бұршақ, 1 шай қасық қопсытқыш ұнтағы, 60 г қант.
Дайындалуы: Барлығын блендерде шайқап, қалыпқа салыңыз. Жаңғақтарды үстіне қойып, 15-20 минут пісіріңіз.
Асқабақ қосылған жасымық сорпасы
Құрамы: 250 г асқабақ, 200 г қызыл жасымық, 150 г пияз, 150 г сәбіз, 150 г қызанақ, 10 г сарымсақ, 25 мл өсімдік майы, 1,5 л су немесе сорпа, дәміне қарай тұз.
Дайындалуы:
Сәбіз, пияз, сарымсақты тазалаңыз. Асқабақты жуып, дайын болғанға дейін пеште пісіріңіз. Барлық көкөністі тураңыз, қатты ұсақтамаңыз, өйткені сорпа блендермен дайындалады. Қызанақтың қабығын аршып, тураңыз. Сорпа дайындалатын қалың түбі бар кастрюльде немесе сотейникте өсімдік майын қыздырыңыз. Пияз бен сәбізді майға салыңыз, 4-5 минуттан артық қайнатпаңыз. Содан кейін табаға сарымсақ пен жуылған қызыл жасымықты салыңыз. Тағы 1-2 минут қайнатқан соң бәрін бірге сөндіріп, содан кейін 0,7 литр сорпа немесе су құйыңыз. Егер сіз сорпаны сұйық еткіңіз келсе, оны блендермен айналдырғаннан кейін сорпаны немесе суды көбейтуге болады. Сорпа қайнатылуы керек, сондықтан осы сәттен бастап 10 минут қайнатылады. Содан кейін қызанақтан алынған шырын мен дәміне қарай тұз қосыңыз. Дайын асқабақты қабығынан қасықпен жинап, сорпаға қосыңыз. Асқабақ пен жасымық қосылған сорпаны жасымықтың өзі дайын болғанға дейін пісіріңіз, бұл шамамен 7-10 минут. Барлық көкөніс пен жасымықты жақсылап қайнатып алып, сорпаны блендермен айналдырып, сорпаны қажетті қойыртпаққа жеткізіңіз. Әртүрлілік үшін кейде сорпа пюресін жасамай-ақ, көкөністерді төртбұрышты етіп кесіп, бәрін қайнатып, ұсыныңыз. Сорпаға кепкен нан кесінділерін салуға болады.
