Ардақ Әмірқұлов – халықаралық кинофестивальдердің лауреаты, педагог, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. Оның "Еуразиямен" терең байланысы бар: кезінде фестивальдің қазылар алқасында болған, ал оның жұмыстарының бірі – "Қош бол, Гүлсары" фильмі "Еуразияның" үздік фильм гран-приін жеңіп алды.
Кинорежиссер Қазақстанда фестивальдерді мердігерлік ұйымдардың өткізетініне тоқталып, Еуразия кинофестивалі деп аталатын жеке ұйым құру қажет екенін айтты. Сондай-ақ, ол биыл өтетін фестиваль мен терең мағыналы фильмдер түсіретін қазақстандық жастардың көбейіп келе жатқаны туралы сөз қозғады.
– "Еуразия" кинофестивалі қазақстандық кинематографияға қандай пайда әкелді деп ойлайсыз, ол алдына қойылған міндеттерді орындады ма?
– Мен ешқашан өзімді мәдениет әлеміндегі белгілі бір тенденцияларды ұстанатын адам ретінде көрсеткен емеспін. Әрине, "Еуразия" құрылған кезде қойылған міндеттердің көбісі іске асты. Көптеген адам, қарапайым көрермендер кинопрокатта аз көрінетін сапалы қазақстандық киноны тамашалауға мүмкіндік алды. Оны шетелдік сыншылар да, фестиваль қонақтары да тамашалады. Содан кейін, көптеген қазақстандық картиналар басқа халықаралық кино көрсетілімдерге шақырылды, шетелдік кинематографистермен ынтымақтастық нығайды.
Жеке өзіме келетін болсақ, мен фестиваль жұмысына белсенді араласқан емеспін. Бірақ, бұл біздің фестиваль қазақ мәдениеті әлеміне тағы бір есікті ашатынына сенімдімін. Бұл өте маңызды! Өйткені, түрлі халықаралық кинофорумда біздің фестиваль туралы айтылады. Ол әлі үлкен болмаса да, бар әлем жиналуға асығатын беделді алаң болмаса да, әлемде мұндай фестиваль бар екенін бәрі біледі.
Қазақ киносы деген атқа кинематографияның бар екенін және бұл керемет әрі сиқырға толы әлемді өз қолымызбен жасайтынымызды көреді. Қазақстанда кинематография болмаса, бұл фестиваль де болмас еді. Ал фестивальдің бар екені, бұл елде кино процесі жүріп жатыр дегенді білдіреді.
– Сіздің кино саласында жүргеніңізге отыз жылдан асты. Осы уақыт аралығында "халықаралық кинофестиваль" түсінігі өзгерістерге ұшырады ма?
– Кино әлемі – бұл ауқымды және өте қымбат процесс: түсірілімге дайындық, түсірілімнің өзі, картинаны ілгерілету және көрсету. Өкінішке қарай, қазіргі уақытта кино тұтынушылық бағытқа бет бұрды, көбіне ойын-сауық фильмдері сұранысқа ие. Ал авторлық, "ойға толы" фильмдердің авторлары өз сезімдерін, ойларын, уайымдарын, үміттерін көрермендермен бөліскісі келеді. Бүгінгі таңда мұндай фильмдер азайып келеді және олардың аудиторияға қол жетімділігі өте шектеулі.
Көбінесе, интернет платформалары арқылы. Халықаралық кинофестивальдер де, қазір әлемде олардың саны өте көп, олар киноның да жоғары өнер екенін ұмытпайтын авторлардың картиналарын көрсетуге бағытталған. Авторлары киноның да жоғары өнер екенін ұмытпайтын картиналарды көрсетуге бағытталған. Фестивальдер прокатқа шығуға мүмкіндігі жоқ фильмдерге көпшілік алдына шығуға мүмкіндік береді, өйткені кинотеатрда мұндай фильмдерге көрермендер аз келеді және көрсетілімдер тиімсіз болады.
Сондықтан біздің "Еуразия" кинофестивалінің қайта оралуы үлкен қуаныш, осы тұрғыда "фестиваль" сөзінің өзі аса көркем мағынаға ие. Бірақ, іс жүзінде өте үлкен фестивальдік қозғалыс болуы керек, сондықтан біздің республикамыздың аумағында "Еуразия" сияқты ірі фестивальдің өзі жеткіліксіз. Америкада әр қаланың өз фестивалі бар, олар негізінен конкурстық емес. Бірақ, бұл маңызды емес, фильмдердің көрерменге жетуі маңызды.
Оқи отырыңыз: Алматыда кино көру сауатын дамытуға арналған жоба басталды
– Егер болашаққа көз жүгіртсек, "Еуразия" фестивалін қалай елестетесіз?
– Әрине, фестиваль өсуі керек. Дамымағанның бәрі сөзсіз қурайды. Қазір ұйымдастырушылар өте қиын жағдайда, осы фестивальді лайықты өткізу үшін қолдан келгеннің бәрін жасап жатыр. Бірақ болашаққа көз жүгіртсек, фестиваль мағыналы болса да, тек мәдени шара емес, ең алдымен, өзінің заңды тұлғасына қол жеткізуі керек. Еуразия кинофестивалі деп аталатын жеке ұйымды құратын уақыт келді. Өйткені, әлемдегі барлық фестивальдер тұрақты жұмыс істейтін ұйымдар ретінде қызмет етеді.
Ал бізде оларды мердігерлік ұйымдар өткізеді. Яғни, фестивальді өткізуге конкурс жарияланады, тендерді жеңіп алған компаниялар іс-шараны ұйымдастырады. Менің ойымша, фестивальдің заңды тұлғасы болса жақсы болар еді. Мұндай ұйым жыл бойы кинематографияның тенденцияларын қадағалап, басқа кинофорумдарды бақылап, олармен байланысып, өзі үшін кейбір картиналарды белгілеп, ең бастысы өз саясатын, фестивальдік саясатты іске асырар еді. Бұл өз кезегінде кинопрокатшылармен, кинорежиссерлармен жақсы қарым-қатынасты дамытуды, қай фильмнің қай жерде түсіріліп жатқанын білу, сараптамалық баға беру, қызықты жұмыстарды алдын ала шақыру, кейбір премьераларды дайындауға қатысу жұмыстарын қамтиды.
Біздің кинематографистердің фестивальге қызығушылық танытуы, олардың шетелдік әріптестері бізге жетуге тырысуы үшін. Тек келіп, әңгімелесіп, достасып қана емес, ең алдымен бізбен бәсекелес болулары керек. Кинофестивальдер, маған онша ұнамаса да, бәсекелестік процесс. Сыйлықтар бар, оларды беретін қазылар алқасы бар. Бірақ бұл үшін фестивальдің тартымдылығы қажет. Мен "А" санатындағы кинофестивальдері туралы айтып тұрғаным жоқ, олар бизнес құрылымдарына айналған.
Мысалы, бәрі Каннға баруға ұмтылады, өйткені онда үлкен кино нарығы бар. Оған барғаннан кейін, сен өз фильміңді сатуға мүмкіндік аласың. Сондықтан бұл жерде әңгіме беделде ғана емес, бизнеске де қатысты айтылады. Басқа да белгілі фестивальдер де солай. Мұндай идеяның өзі жақсы. Сіздің жұмысыңызды көп көрермен көрсін десеңіз, оны сату әрқашан маңызды.
Біз мұндай кинофестивальдермен кино нарығына балама жасай алмаймыз. Ал екінші жағынан – неге жасамасқа?! Азиялық фильмдер нарығына тек Пусан ғана қол жеткізе ала ма? Сатып алушылар әлемді аралап, фильмдерді көреді, неге бізге де келмеске? Бірақ, бұл үшін сіз сатылуы мүмкін фильмдері тартуыңыз керек. Ал олардың арқасында біздің фильмдер де сатылатын болады.
Себебі, қазір көптеген стримингтік прокат ұйымдары, онлайн-кинотеатрлар бар. Иә, "Еуразия" кинокөрсетілімдерінің бірінде кино нарығы өткізілді. Ол бірқатар объективті себептерге байланысты жұмыс істемеді. Мұнда фестивальге көбірек назар аудартатын және қаржыландырылатын идеялар нарығы көмектесе алады. Айталық, егер киножобаның бір бөлігі мемлекет тарапынан қаржыландырылса, менің ойымша, көптеген адам жетіспейтін соманы шетелден алып қоса алады.
Егер Францияда немесе Германияда бізге қаражат бөлінгенін білсе, картинаны бастау үшін қосымша соманы алу оңайырақ болады. Содан кейін фестивальге деген қызығушылық артады. Өйткені, шетелде де үлкен кино әлеміне қадам басқысы келетін жастар бар. Бұл ретте қазақстандық менеджерлердің жобаға қатысуына қатысты шарт қоюға болады. Мен болашақта осындай суретті көргім келеді. Осы уақытта барлық қиындықты жеңе отырып, "Еуразия" фестивалі деген кино мейрамын ұйымдастыра алғандарға рахмет.
Оқи отырыңыз: Режиссер Дархан Төлегенов: Кино – иррационал өнер, екі элементті қосқанда не шығарын білмейсің
– Жастардың шығармашылығы сізді қызықтырады ма? Жаңа буын режиссерлерінің арасында киноның табиғатын жақсы түсінеді деп айтуға келетіндер бар ма?
– Әрине, бұл жаңа шындықты ашуға, бүгінгі мәдениетпен өнердегі жаңа нәрселермен танысуға тырысамын. Алайда бұл үнемі қолымнан келе бермейді, өйткені классикаға жақынмын. Бұл киноға да қатысты. Өзімнің жеке талғам, тілек, қажеттіліктерім бар. Өзімді ұнамайтын іспен айналысуға мәжбүрлей алмаймын. Қалай десек те біраз нәрсені көріп, естіп жүрмын. Кейбірі көңілімнен шықса, енді екіншілері ұнамады.
Егер әңгіме терең ойлы кино туралы болып жатса, ол бізде бар. Ондай салмақты туындыларды Эмир Байғазин, Фархат Шәріпов сынды режиссерлер түсіріп жүр. Олардың туындысы көбінесе біздікіне ұқсамайды. Бірақ бұл олар біздің мәдениетіміз бен кино туралы түсінігімізді қабылдағысы келмейді деген сөз емес, бар болғаны олардың көзқарасы осындай. Мен олар үшін өте қуаныштымын.
