"Әкемнің жүргізуші куәлігі жамандықтан сақтайтындай": Тұңғыш қазақ шопыр, ҰОС ардагері Тасболат Ақышев туралы

Тасболат Ақышев – қазақтан шыққан алғашқы кәсіби әскери шопыр, 1911 жылы Солтүстік Қазақстан облысының Қызылту ауданындағы №3 ауылда дүниеге келген. Бұл өңір сол кезде "Чапаев совхозы" деп аталған. Өкінішке орай, Тасболат Ақышев 7 жасында әкесінен, ал 9 жасында анасынан айырылып, тұл жетім қалады. Балалық шағында осындай қиын кезеңдерді бастан өткерсе де, болашақта ол өзінің қажырлы еңбегімен және адалдығымен танылып, кәсіби әскери шопыр ретінде зор жетістіктерге жетеді. Оның өмір жолы көптеген адамға шабыт беріп, ерлігі мен төзімділігі тарихта сақталып қалатыны сөзсіз.

Бүгінгі таңда ерекше назар аудартатын әулеттердің бірі – "Шопырлар династиясы" деп аталатын ардагердің ұрпақтары. Бұл әулеттің ерекшелігі – олардың барлығы шопырлық қызметте еңбек етіп, жинақтаған тәжірибесінің ұзақтығы 340 жылдан асқан. Ардагердің өзі алғашқылардың бірі болып Қазақстанда кәсіби шопыр ретінде танылған. Ардагердің ұлы Айдар Ақышев өз әкесін мақтанышпен еске алады. Оның айтуынша, әкесі көлікті басқаруда үлкен шеберлік пен жауапкершілік үлгісін көрсеткен. Айдардың Ақышевтің өзі де әке жолын қуып, көлік жүргізу мәдениетін ұрпақтан ұрпаққа жалғастыруда. Үш қызы да осы дәстүрден алшақтамай, көлікті еркін тізгіндеп, шопырлық өнерді ілгерілетіп келеді. Олардың барлығы жоғары деңгейде көлікті басқаруды меңгеріп, әулеттің мақтанышы болып отыр. Осылайша, "Шопырлар династиясы" атауы тек қазақ жерінде ғана емес, басқа аймақтарға да белгілі болуда.

"Біздің әкемізді ауылда ерекше құрметпен "шопырлардың ішіндегі генерал" деп атайтын. Әкеміз Тасболат Ақышев қазақтан шыққан тұңғыш шопыр ретінде елге танылған. Мәскеуде генералдарды тасуға дейін барған әкеміз 50 жыл бойы шопыр болып, 2011 жылы оның құрметіне көшемізге аты берілді, ал тұрған үйіне ескерткіш тақта орнатылды. Әкем мен анам Кенжетай Ақышева 11 бала тәрбиелеп өсірді және олардың барлығы шопыр жолын таңдады. Осыған байланысты бізді "шопырлар династиясы" деп атайды. Әке-шешеміз соғыстан кейін танысқан және екеуі де Батыр атағын алған. Әкемнің Шәмшия атты әпкесі болған, соғыстан кейін олар бір-бірін іздеп тауып, кездескен еді. Шопыр болуды бізге әкеміз үйретті. Ол өте қатаң, әскери тәртіпті ұстанатын адам болатын, жалпы он жылдық әскери қызметте болған ол бізге еңбекқорлық пен адалдықты үлгі етті. Барлық баласы әскерде қызмет еттік. Қыздарымыз барлығы тұрмысқа шығып, ұлдары үйленіп, немерелі болды. Әкеміздің бізге үйреткен өмірлік жолы мен еңбекқорлығы біздің отбасымыз үшін мәңгілік мұра болып қалды. Әкеміздің бізге берген ұстанымы мен тәлімгерлігі әрдайым бізді алға жетелейді және біз бұл мұраны келер ұрпаққа жеткізуге тырысамыз", – деді Айдар Ақышев. 

Оқи отырыңыз: Ұлы Жеңістің 80 жылдығына арналған әскери парад: Фоторепортаж

Әкесі мен анасынан айырылғаннан кейін, ол Семей және Ақмешіт қалаларындағы балалар үйінде тәрбиеленуге мәжбүр болды. Бұл қиындықтарды жеңіп, Тасболат Ақышев балалар үйінен кейін 1931 жылы Папанин мектебінде 4-сыныпты тәмамдады. Екі жылдан соң, 1933 жылы, ол Қызыл әскер қатарына шақырылып, жаңа өмір кезеңі басталды. Осылайша, ол жасөспірім шағындағы көптеген қиындыққа қарамастан, өзінің білім алу және әскери өмірге деген қадамын сәтті бастады.

Мәскеу қаласында ІІХК әскерлерінің құрамында қызмет етіп, шопырлықты меңгереді. Қызмет кезінде Форд көлігінде ІІХК генералын тасиды. Бұл көліктер 1932-1936 жылдары аралығында шығарылып, Мәскеуде жинақталған және барлығы 40 мың дана өндірілген. Осы америкалық көліктер сол кезеңде Мәскеудің ресми өкілдері арасында кеңінен қолданыста болды.

Тасболат Ақышев – 1935 жылдың 1 наурызында жүргізуші куәлігін алған алғашқы қазақтардың бірі. Ол уақытта, яғни 1936 жылы МКИ (Мемлекеттік көлік инспекциясы) әлі құрылмаған еді. Тасболат Ақышев өзінің туған колхозында әйгілі "Полуторка" көлігінде жұмыс істеп, жүргізушілік қызметін атқарған. Бұл оның сол кездің өзінде көлік жүргізу саласында тәжірибелі маман болғанын көрсетеді.

"Адалдық пен шындықты өмірлік ұстаным еткен әкем өткен күндердің ауыртпалығын, полковник болып, бірнеше рет атыс кезінде аман қалғанын әңгімелеп отыратын. Сол ерліктері үшін алған ордендері туралы ерекше мақтанышпен айтатын. Болгария, Венгрия, Румынияны қалай азат еткені немесе Украинадағы Қырым мен Севастопольде өткен шайқастар туралы оқиғалары ауыл тұрғындарының есінде мәңгі сақталып қалған. 1933 жылы Мәскеуге сапар шегіп, ол жақта жүргенде де қазақ халқының арман-мақсаттарын танытқан әкем ерекше тұлға болып ел есінде қалды. Ауылдағылар, әсіресе соғыс жылдарындағы балалар, оны ерекше сыйлап, ол туралы аңыздар айтып жүретін. "Тасболат бізге көп нәрсе үйретті" деген сөздерді жиі еститінбіз. Оның өмір жолы, ерлігі мен адамгершілігі ауыл тұрғындарының жадында мәңгі сақталып, кейінгі ұрпаққа үлгі болып қала береді", – деп еске алды ардагердің ұлы. 

1941 жылы кәсіби маман ретінде өз еркімен шайқас алаңына аттанған ол, Мәскеу қаласын қорғауға жіберілді. Сол сұрапыл соғыс жылдары әсіресе әскери мамандар жетіспеді. Орыс тілін еркін меңгерген бұл жауынгер үш бірдей шайқасқа қатысып, соғыс даласында өз үлесін қосты. Соғыс жағдайында мұндай кәсіби білікті адамдардың орны ерекше болды.

Оқи отырыңыз: Мемлекет басшысы: Ұлы Жеңістің мән-мағынасын қасақана бұрмалауға жол беруге болмайды

Жүрегінің түбінде қайталанбас ерлігі мен батылдығы сақталған ол АТБ орталығында шайқасып, шопыр ретінде қызмет етті. Генералды әйгілі ГАЗ М-1 көлігінде тасып, оның сенімді серігі болды. Курск шайқасының қатысушысы ретінде ол тарих беттерінде мәңгі есте қалған. Перекопте шайқасып, Украина фронтының төртінші бағытында Мелитопольскіде орасан зор ерліктер жасады. Бұл батырдың өмірі – ұлт мақтанышы.

Ұлы Отан соғысы кезінде ерлік көрсеткен жауынгер екінші дәрежелі Орденмен марапатталып, қажырлы еңбегімен ерекше танылды. Ол сонымен қатар "Әскери еңбегі үшін" және "Германияны жеңгені үшін" медальдарымен марапатталды. Жауынгерлік қажырлығы мен ерлігі үшін ерекше құрметке ие болып, маршал Сталиннің атынан "Қырымды азат еткені үшін", "Севастопольді азат еткені үшін" және "Симферопольді азат еткені үшін" үш алғыс хаттарымен марапатталды. Бұл марапаттар оның соғыс кезіндегі шексіз батылдығы мен Отанға деген адал қызметінің айқын дәлелі болды.

Соғыс жылдарында қатардағы ефрейтор сарбаздың Маршал Сталиннен алғыс хат алуы үлкен мәртебе болып саналатын. Бұл марапат сарбаздардың ерлігін және олардың майдандағы батылдығын білдіретін ерекше белгі еді. Ефрейтор сонымен қатар Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі маңызды шайқастарға, оның ішінде Румыния, Болгария, Венгрия және Германия аумағындағы ұрыстарға қатысты. Әскери борышының аясында ол Жапонияға қарсы жүргізілген соғыс операцияларына да атсалысты. Осы шайқастардың барлығында ефрейтор өзінің батылдығы және табандылығымен ерекшеленді, бұл оның әскери қызметінің қаншалықты маңызды екендігін дәлелдей түсті.

1945 жылы 3 қыркүйекте "Жапонияны жеңгені үшін" арнайы медальмен марапатталды, кейіннен 1948 жылға дейін бас штабта шопыр болып қызмет етті. Ол осы қызметінде генерал П. С. Рыбалконы тасыды, бұл оның әскери мансабындағы ерекше кезеңдердің бірі болды. Мұндай тәжірибе ардагердің екінші дүниежүзілік соғыс аяқталғаннан кейінгі өмірінде маңызды рөл атқарды.

Екі соғысқа қатысып, туған жерге аман-есен оралу үлкен жеңіс еді. Соғыстан 1948 жылы оралған азамат Қазақ елінің алғашқы жүргізушілерінің бірі болды. Сонау қиын-қыстау жылдары шопыр болу ерекше қабілет пен төзімділікті талап ететін. Оның үстіне, Мәскеуде қызмет етіп, ІІХК генералын тасу екінің бірінің қолынан келе бермейтін жауапты міндет болатын. Бұл қызмет жылдары ол үлкен тәжірибе жинақтап қана қоймай, сонымен қатар өзінің кәсіби шеберлігін дамытты. Отанға деген сүйіспеншілігі мен адал еңбегі арқылы ол көптеген жастарға үлгі бола білді.

Оқи отырыңыз: Әскери қызметшілер Бибігүл Төлегенованы Жеңістің 80 жылдығымен құттықтады

Қызыл әскер қатарында 10 жыл қызмет еткен батыр соғыстан кейін еліміздің ауыл шаруашылығын дамытуға белсенді түрде атсалысты. Ол колхоздар мен совхоздарды өркендетуге үлкен үлес қоса отырып, мемлекеттің экономикалық өсуіне ықпал етті. Сонымен қатар, алғашқы тың жер пионерлерінің бірі болып, еліміздің аграрлық секторын дамытуға айрықша еңбек сіңірді. Осы қажырлы еңбегі үшін 1956 жылы "Тың жерлерді игергені үшін" медалімен марапатталды.

Победа автокөлігімен ауыл шаруашылығының дамуына үлес қосқан колхоздың бірінші басшысы Папанин мен совхоздың бірінші директоры Чапаевты алғаш рет тасымалдаған шопыр өз еңбегімен ел есінде қалған тұлға. Оның Отан алдындағы қызметі мен адал еңбегі жоғары бағаланып, құрмет грамотасымен марапатталды. Сонымен қатар, көптеген мерейтойлық медальмен марапатталып, ауыл-шаруашылығы саласында үлкен жаңалықтар енгізді. Шопырдың жылдар бойы жинаған тәжірибесі мен абыройы кейінгі ұрпаққа үлгі болып қала берді.

"Әкемнің жүргізуші куәлігін жүрегімнің түбінде сақтайтынымды жиі ойлаймын. Ол тек қарапайым құжат емес, мен үшін терең мағынаға ие символ. Бұл куәлік мені жамандықтан қорғап тұрғандай сезінемін, өйткені ол әкемнің маған қалдырған аманаты, өмірлік бағыттамасы секілді. Әкеме айтарым көп, бірақ кейде сөздерді табу қиын. Оның мейірімі мен даналығы әрқашан менімен бірге екенін білу мені тыныштандырады әрі жігерлендіреді. Осы ішкі диалогтың маңызын түсініп, жүрегімнің түбіндегі сезімімді сақтап жүремін", – деді Айдар Ақышев.

Тасболат Ақышев өмірінің соңғы 10 жылында Газ-53 базасында көліктегі өрт сөндіруші болып қызмет атқарған. Ол және оның жары 11 баланы тәрбиелеп өсірген. Әйелі "Батыр ана" алтын жұлдыз орденімен және I, II, III дәрежелі "Ана" медальдарымен марапатталған. Тасболат Ақышев жалпы алғанда жарты ғасыр, яғни 50 жыл бойы жүргізуші болып жұмыс істеген. Ол еңбек және соғыс ардагері еді. 1985 жылдың желтоқсан айында Тасболат Ақышев 75 жасында ауыр сырқаттың салдарынан дүниеден өтті. 

Бүгінде балалары мен немерелері ата жолын қуып, "көліктің құлағында ойнайтын" болды. Бұл үрдіс әсіресе көлік жүргізуге деген қызығушылық пен қабілеттілік отбасы арқылы берілетінін дәлелдейді. Жас ұрпақ ата-аналарының тәжірибесі мен машығын меңгере отырып, бұл өнерді одан ары дамытып, жаңа деңгейге көтеруде. Бұның нәтижесінде көлік айдау көптеген жастар үшін қажеттілік қана емес, сонымен қатар сүйікті іс пен кәсіби мақсатқа айналды. 

Оқи отырыңыз: Астанада 7 және 9 мамыр мерекелеріне орай 100-ден астам іс-шара өтеді