Қараша айының соңында Парижде ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы мен Францияның ұлттық кинематография және анимация орталығы арасында ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Бұл келісімнің отандық киноиндустрияны дамыту үшін қаншалықты маңызды екенін Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының басқарма төрағасының орынбасары Бауыржан Шөкенов әңгімеледі. 

Оның айтуынша, CNC-мен келісімге қол қою – ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығы жұмысының маңызды басымдықтарының бірі. Қазақстан "Кинематография туралы" заңының негізгі принциптері мен психологиялық негіздері Франция заңнамасынан алынған. Дегенмен айырмашылық та бар – Қазақстанда мемлекеттік бюджеттен қаржыландырады, ал олар салық түрінде жинайды.

– Бұл біздің Франциямен кинематография саласындағы ынтымақтастық туралы қол қойған алғашқы бірлескен құжат па?

– Олай деп айтуға келмейді. Біріншісі – 1992 жылы қол қойылған үкіметаралық келісім. Содан кейін "Қазақфильм" АҚ Франция тарапымен ынтымақтастық және копродукция туралы келісімге қол қойды. Бірақ, CNC сияқты беделді халықаралық ұйыммен жұмыс істесек, бізде бюрократиялық кедергілерді болдырмайтын барынша толық нормативтік база болуы керек деп шештік. Қазір біздің Қазақстан тарапы Францияда контрагентсіз – фильмдер шығаруға арналған конкурстарға қатыса алады деп сенеміз. Мұны Франция Қазақстандағы контрагенттің қатысуынсыз жасай алады. Ұлттық заңнаманы еңсере аламыз ба – оны уақыт көрсетеді. 

Оқи отырыңыз: 2024 жылғы Париж Олимпиадасына билеттер сатыла бастады

Біріншіден, бұрын бізде мұндай тәжірибе болмаған. Бірақ, келіссөздер процесін жүргізудің мақсаты осындай жол салу болды.

Екіншіден, біз мұнда да, Францияда да бірлескен өндіріске қызығушылық танытатын мамандар табуымыз керек. Себебі, Франция заңдарында және CNC мүмкіндіктерінде шетелдік контрагенттермен жұмыс істеу және ең бастысы – Францияда шетелдік киноның прокатына қолдау көрсету деген ұстанымдар бар. Ал бұл біздің тікелей қажеттілігіміз десек болады. 

Сурет: ҰКҚМО

– Тағы қандай келісімге кол жеткіздіңіздер?

– Келісімде біз үшін көптеген маңызды және қызықты тармақтар бар. Біріншіден, бұл мұрағаттарды сақтау – киноқорды цифрландыру және оны үлкен экрандарда көрсету. Айта кетсек, Канн фестивалінің бағдарламасында жыл сайын шет елдердің бірнеше цифрланған картиналарын көрсететін "Канн классикасы" бөлімі бар. Мысал ретінде 2015 жылы 68-ші Канн фестивалінде Алматыда Орталық Біріккен киностудияда соғыс кезінде түсірілген Сергей Эйзенштейннің "Иван Грозный" картинасының көрсетілімін келтіруге болады. Қазір қол қойылған келісім аясында осындай жұмыстарды жүргізуге үлкен мүмкіндігіміз бар. Әрине, алдымен Қазақстан үшін де, Франция үшін де қызығушылық тудыратын картиналарды таңдау керек.

Келісімнің екінші маңызды бөлімі – білім беру. Бірінші кезекте, кино саласында бастауыш білім беру. Бізде қандай да бір себептерге байланысты жастарды Лондонға немесе Нью-Йоркке оқуға жібереді. Мүмкін бұл Қазақстанда француз тілінде сөйлейтін талапкерлердің аздығына байланысты шығар, ал Францияның бюджеттік білім беру мекемелері әрқашан француз тіліне бағдарланған. 

Оқи отырыңыз: Балалар жылы балалар фильмі түсірілмеді. Қазақта неге "Қожаның" орнын басатын кино жоқ?

Келесі өте қызықты бөлім – қарақшылыққа қарсы бірлескен іс-шаралар. Біздің нарықта, өкінішке орай, қарақшыларға қатаң тосқауыл қойылмаған. Бізде бұл құбылыспен күресуге болатын елеулі заңнамалық кедергілер жоқ және мұндай күресте бір қадам алда тұрған Францияның көмегі біз үшін баға жетпес нәрсе. Қарақшылық өнімдерді бақылау және оның таралуына жол бермеу әдістері мен технологиялары туралы айтуға әлі ерте. Қазіргі кезеңде біз осындай жұмысты бірлесіп жүргізу үшін қандай халықаралық ұйымдарға кіруіміз керек деген мәселені қарастырып жатырмыз.

Әрине, келісімнің басқа да аса маңызды бөлімдері бар – олар бірлескен өндіріс және өзара кино айналымы. Біріншісі – копродукция үшін жолдың еңсерілуі, екіншісі – қазақстандық киноны Францияда, ал француз киносын Қазақстанда көрсетуге мүмкіндік беретін дистрибуциялық байланыстарға ықпал етуі тиіс. Келісімде көрсетілген негізгі ережелер осындай. Бұл біз жоспарлағандай болды – кішкентай, бірақ сонымен қатар кәсіби, біздің екі киноиндустриямыздың жақындасуына барынша ықпал ете алады.

– Жақсы, келісімге қол қойылды – ал алдағы қадамдар қандай болмақ?

– Келісімде көрсетілген параграфтардың өзіндік қаржылық толықтырулары болуы үшін – бюджет кодексімен айтарлықтай жұмыс жасап, оны уәкілетті органмен бірлесіп жүргізу керек. Осы қадамдардың бір бөлігіне ағымдағы жылы салынған қаржы игерілді. Әзірге олардың келесі жылға қарастырылатындығын айту қиын, бірақ құжаттың өзі қаржыландыруға сұраныс беруге өте маңызды негіз.

Француздардың өздері де Қазақстан президентінің Францияға сапары аясында, екіншіден, Франция Еуропа және сыртқы істер министрлігінде қол қойылған мұндай келісім олардың тәжірибесінде бірінші рет екенін атап өтті. Сондықтан да құжаттың маңызы зор.

– Нақтылай кетейік. Қол қойылған келісімнің деңгейі туралы айтылып жатыр ма?

– Дәл солай. Себебі Франция тарапының осындай ынтымақтастық тәжірибесі бар. CNC-да біз сияқты Шығыс Еуропаның барлық елімен және Eurimages-тің барлық қатысушысымен келісімшартқа қол қойды. Бұл – Еуропа елдеріндегі мәдени және кинематографиялық бастамаларды қолдайтын ұйым. Сондай-ақ келісімді дайындау жұмыстары жыл бойы жүргізілгенін атап өткім келеді. 

Сурет: ҰКҚМО

– Осы шартты жүзеге асыру кезінде бізді қандай қиындықтар күтіп тұрғанын түсінесіз бе?

– Әрине. Заңға сәйкес, біздің кино орталығының мемлекеттік қолдау операторы ретінде белгілі бір функциялары бар. Мемлекеттік қолдаудың дәл осындай немесе ұқсас бағыттары CNC-де де бар – дегенмен, олардың өкілеттіктері жоғары, сол себепті мүмкіндіктері де көп. Бұлар – өндіріс, аудиовизуалды қолдау, салық жинау, шетелдік киноны жалға алу, жеке киноны көрсету және тарату, анимацияны қолдау, ойындық емес фильмдер. Аталған бағыттар бойынша Францияда мемлекеттік қолдау көрсетіледі, яғни CNC қорының қолдауымен жүзеге асырылады.

Бізде олармен салыстырғанда бұл мәселе біршама бұлыңғыр – қандай бағыттарға қолдау көрсетіліп жатыр немесе қолдау көрсетіледі деген мәселеге абсолюттік сенім жоқ, нәтижесінде белгілі бір бюджеттік бағдарламалар нақты тармақтарға сәйкес келеді. Француз заңнамасында қолдау салалары мен кепілдендірілген бюджеттік қаржыландыру арасындағы байланыс өте айқын көрсетілген. Бірақ, олардың қаржыландыруы мүлдем басқаша. CNC мемлекеттен ештеңе алмайды. Қордың бюджетінде жинақталған барлық ақша – бұл 700 миллион еуродан астам сома – нарықтан толығымен жиналады. Бұл билеттерді сатуға салынатын салықтар, теледидар арналарынан, ағындық платформалардан алынатын алымдар, шағын болса да – фильм жазуға болатын барлық нәрселерді сатудан пайыздар: компакт-дискі, телефон, компьютер, ҚҚС бойынша айтарлықтай жеңілдіктер.

Басқаша айтқанда – бұл салық жинау функциясы, мемлекет оны жүзеге асыруға құқығы бар қорға ішінара береді. Әрине, бұл екі жақты бағыну қоры – бір жағынан, барлық ақша ағынын қаржы министрлігі бақылайды, екінші жағынан, мәдениет министрлігі бұл қаражаттың қайда және қалай жұмсалатынын қадағалайды. Менің ойымша, осындай ұлттық киноны қолдау жүйесінің өзі бірегей әрі әлемдегі ең мықтылардың бірі. Сондықтан шешім қабылдайтын және бізді қолдауға дайын екендіктерін білдірген адамдармен – біздің заңнаманы сараптау, қаржыландырумен байланысты іс-қимылдар және тағы басқа тұрғысынан ынтымақтастығымыз біз үшін соншалықты маңызды. Біздің түсінуімізше, француз әріптестеріміз көптеген елде осындай сараптаманы жүргізіп үлгерген.   

Оқи отырыңыз: Nickelodeon 2023 жылы "Спанч Боб" мультфильмінің 400 сериясын қазақ тілінде көрсетеді

– Сонда да бұл ынтымақтастықтың нақты жемісі қандай болуы керек екенін елестетіп көрейікші? Заңнамамен бәрі түсінікті, ал білім мен копродукция мәселесі қалай болмақ?

– Алдымен, бірінші кезекте, қаржыландыру мәселесін шешу керек. Егер біз мәдениет және спорт министрлігінің өкілетті органы бізге білім беру бағдарламаларына қандай соманы жұмсауға мүмкіндік беретінін білсек, біз егжей-тегжейлі жол картасын жасай аламыз. Мұндай бағдарламалар көп болуы мүмкін: бірлескен шығармашылық зертханалар, екі-үш айлық, жылдық оқу гранттары – бұл тағы да қаржыландыру көлеміне байланысты. Оның ішінде біз сенім арта алатын қандай курстар, қандай қызметкерлер бар дегендей. 

Копродукцияға келетін болсақ, әзірге бізге бірігіп бір нәрсе түсіру керек екенін түсіну керек шығар. Ал бұл жолды не француз, не біздің тарапымыздан біреу өтуі керек. Оның негізінде шығармашылық бірлік – қандай да бір қызықты жоба жатыр. Францияда да, Қазақстанда да қызықты болатын оқиға. Мұнымен қатар, осы жобаның айналасында осы жолдан өтетін команда жиналуы керек.

Оқи отырыңыз: YouTube хостингіндегі дөрекі және бейпіл сөздері бар фильмдер бұғатталады

Бір сөзбен айтқанда, бұл келісім – үлкен жолдың басы. Егер жұмысты дұрыс құратын болсақ, біз көптеген қызықты нәрселерге қол жеткізе аламыз және басқа елдердің ірі қорларымен ынтымақтастық бағытында ілгерілей бастаймыз. Мүмкін, Eurimage-ге жол салу да маңызды және ұзақ жол шығар, бірақ оны да өту керек.