Интернет алаяқтары қоңырау шалса, не істеу керек? Полиция кеңесі

Алматы облысы полиция департаменті киберқылмысқа қарсы іс-қимыл басқармасының жедел уәкілі, полиция майоры Олжас Қосжанов халықты интернет алаяқтықтан сақтандыру үшін қандай шаралар қолға алынғаны және қылмыскерлермен бетпе-бет келген кезде не істеу керектігі туралы әңгімеледі. Осы бағытта ересектермен ғана емес, оқушы, жасөспірімдермен де жұмыстар жүргізіліп жатқанына тоқталды. 

Жыл басынан бері қандай шаралар қолданылды

• адамдар көп жиналатын орындарда қалалық аудандық полиция басқарма мен бөлімдер қызметкерлері 7 акция өткізіп, 4500 дана көлемінде брошюра мен мозаика таратты;
• қоғамдық орындарда 11 билборд, стенд және 11 LED-экран орнатылды;
• облыс аумағында 10 мектепте кибергигиена тақырыбында сабақтар өтіп, түсіндіру жұмыстары жүргізілді. Сонымен қатар екі мешіт, аудандық орталық базар, сауда орталықтары, ойын сауық мекемелері, дүкендерде жадынамалар жабыстырылып, түсіндіру жұмыстары жүргізілді;
• жергілікті газеттерде "алаяқтардың құрбаны болмау жолы" тақырыбында 10 мақала жарияланды;
• ҚАПББ барлық басшысы өзінің ресми парақшасында үнемі бейне өтініштер жариялайды. Осы жылдың басынан бастап әлеуметтік желіде 20-дан астам видеоролик мен профилактикалық сипаттағы 10 өтініш жарияланды.

"Қазіргі заманда интернет алаяқтарының әрекеттерінен қорғану үшін қарапайым сақтық шараларын есте сақтау маңызды. Ең алдымен, бөгде адамдарға жеке деректеріңізді айтпаңыз. Бұл банк картасының нөмірі, пин-код немесе ұялы телефоныңызға келіп түскен құпия сөз болуы мүмкін. Sim-картаның жарамдылық мерзімі болмайтынын да ұмытпаңыз", – деді Олжас Қосжанов.

Сондай-ақ, полиция өкілі интернетте сауда жасаған кезде сақ болуға шақырды. Өйткені сауда процесі кезінде алаяқтар жеке деректерді иемденіп, банк шоттарынан ақша шешіп алуы мүмкін. 

Оқи отырыңыз: Астанада Қазақстан азаматтарының деректерін алаяқтарға берген дроппер ұсталды

"Интернет арқылы тауар сатып алу немесе сату барысында сақ болыңыз. Тауардың бар екеніне көз жеткізбей, алдын ала төлем жасамаңыз. Әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде ұсынылатын күмәнді қаржыландыру мен инвестициялардан аулақ болыңыз. Сондай-ақ, күмәнді мобилді қосымшаларды жүктеп алмауға тырысыңыз. Банк немесе полиция қызметкерлері сізге қоңырау шалып, шотыңызда қандай да бір операциялар жүріп жатқаны туралы хабарламайды, сондықтан осындай қоңырауларға сенбеңіз. Егер сіз немесе жақындарыңыз интернет алаяқтардың құрбаны болса, міндетті түрде 102 нөміріне хабарласыңыз. Бұл сақтық шаралары сіздің интернетте қауіпсіздігіңізді қамтамасыз етуге көмектеседі", – деді киберқылмысқа қарсы іс-қимыл басқармасының жедел уәкілі.

Интернет алаяқтықтың қандай түрлері бар және олардан қалай қорғану қажет

1. Банк немесе басқа ұйымның "Қауіпсіздік қызметінен" қоңырау түседі

Алаяқтар әртүрлі нөмірден қоңырау шала алады, сондай-ақ ұйымдардың нөмірін алмастырып, өзін қолдау қызметінің қызметкері ретінде таныстыра алады. Кейде алаяқтар смартфонға "тексеру жүргізу" үшін құрылғыны қашықтан басқаруға арналған арнайы бағдарламаларды орнатуға көндіреді. Олардың мақсаты – қосымшаларға қол жеткізу, банк картасының реквизиттерін, банктік операцияларды растау үшін кодтар мен құпия сөздерді және басқа да құпия мәліметтерді білу. Сондай-ақ алаяқтар халықаралық нөмірлерден қоңырау шалуы мүмкін, олар атақты компаниялардың немесе Қазақстанның мемлекеттік ұйымдарының байланыс орталығының нөмірлеріне ұқсас болады. Мессенджерлер де алаяқтық қоңыраулар үшін пайдаланылады. Нанымды болу үшін профильдерге банктердің логотиптері мен басқа ұйымдардың символикасы қойылады.

Ұсыныс:

• құпия ақпаратты хабарламау;
• алаяқтардың нұсқауларына ермеу;
• әңгімелесуді тоқтату;
• сіздің картаңызда көрсетілген немесе ұйымның ресми нөміріне қоңырау шалып, банк қолдау қызметіне жүгіну;
• қажетті ақпаратты анықтау.

2. Сізге жоқ "банктен" SMS жібереді

Алаяқтар түрлі нөмірден банк атынан SMS жіберіп, хабарламада көрсетілген нөмірге қоңырау шалуды сұрайды. Хабарламадағы мәтін, мысалы, осындай болуы мүмкін: "Сіздің банк картаңыз бұғатталды. Бұғаттан шығару мәселелері бойынша мына нөмірге хабарласыңыз...". 

Ұсыныс:

• хабарламада көрсетілген нөмірге қоңырау шалмаңыз;
• белгісіз адамдарға құпия мәліметтеріңізді айтпаңыз;
• банкінің қолдау қызметіне қоңырау шалыңыз – нөмір сіздің картаңызда көрсетілген;
• қажет ақпаратты анықтаңыз;
• алаяқтық туралы хабарлаңыз.

3. Тауарлар мен қызметтерді SMS арқылы жарнамалайды

Сізге алаяқтық SMS-хабарламалардан басқа, тауарлар мен қызметтерді жарнамалайтын SMS-спам да жіберілуі мүмкін. 

Ұсыныс:

• қажетсіз хабарлама алмау үшін SMS сүзгі немесе қара тізім қызметтерін қосыңыз.

Оқи отырыңыз: 13 миллион теңге: Астанада әжейді алдап соққан дропперлер ұсталды

4. Құпия мәліметтерге қол жеткізуге тырысады

Банк карталары мен шоттарының нөмірлері, құпия сөздер мен қолданбалар кодтары, куәлік және басқа да жеке деректер – тек сізге белгілі болуы тиіс құпия ақпарат. Алаяқтар әлеуметтік желілерде, хабарландыру сайттарында, SMS-терде және қоңырауларда оларға қол жеткізуге тырысады.  

Ұсыныс:

• құпия деректерді ешкімге айтпаңыз;
• бейтаныс адамдардың нұсқауларына ермеңіз;
• картаның үстіндегі нөмір бойынша банк қолдау қызметіне хабарласыңыз;
• сізбен байланысып жатқан ұйымның ресми нөмірі арқылы қажетті ақпаратты нақтылаңыз. 

5. Көмек сұрайды

Алаяқтар жақын немесе таныс адамыңыздың атынан белгісіз нөмірден SMS жіберіп, ақша аударуды сұрайды. 

Ұсыныс:  

• ақша аудармаңыз;
• бұл шынымен танитын адамыңыз екеніне көз жеткізіңіз;
• жақын адамыңызға немесе қасында болуы мүмкін адамдарға қоңырау шалып, шынымен көмек қажет пе екенін біліңіз.

6. "Қате төлем" туралы хабарлап, ақшаны қайтаруды сұрайды

Алаяқтар сізге қоңырау шалуы немесе SMS жіберуі мүмкін, олардың мақсаты сіздің шотыңызға қате аударылған төлемді қайтаруды сұрау. 

Ұсыныс:

• ақша аудармаңыз;
• "зардап шеккен" адамнан өз операторы немесе банкінің қолдау қызметіне жүгінуін сұраңыз;
• бейтаныс адамдардың нұсқауларына ермеңіз;
• күдікті қоңырау немесе SMS жөнінде бізге хабарлаңыз.

Оқи отырыңыз: Полицейлер алматылықтар жиі жасайтын алты заң бұзушылықты атады

7. Бейтаныс нөмірден қоңырау шалып, қоңырауды өзі үзеді

Wangiri қоңыраулары – алаяқтық схема, мұнда қаскөйлер белгісіз нөмірге қайта қоңырау шалуға итермелейді. Сізді желіде ұстап тұрып, есепшотыңыздан ақша жымқырады.

Ұсыныс:

• белгісіз нөмірлерге қайта қоңырау шалмаңыз;
• нөмірдің басындағы ел кодына назар аударыңыз;
• осындай қоңыраулар туралы бізге хабарлаңыз.