Тарихшы Қытай мұрағаттарындағы Қазақ хандығына қатысты мұралар туралы айтты

Тарихшы, аудармашы Тұрсынхан Зәкенұлы "Айқын" басылымында жарық көрген сұхбатында Қытай мұрағаттарынан мәліметтері әлі алына қоймаған екі тарихи кезеңді атады.

Олар:

• Көне Түркінің мұралары. Қытайдың орталық аймағында Ордос үстіртінің оңтүстігіндегі Қытайдың байырғы астанасы болған, қазіргі Сиань қаласы төңірегінде көптеген түркілерге қатысты көптеген мұра – тас ескерт­кіш­тер, мүсіндер, заттай мұрағаттар та­был­ған орындар.

"Осылардың ашыққа шық­қандары бар. Алайда жария етілмеген, жабық жатқан түркі дәуірлік ескерткіштер өте көп. Бұл – шамамен VI–IX ғасырға дейінгі кезеңдер. Археологиялық жәді­герлер қазып алынған қалпы мән берілмей қоймаларда қалып, әлі зерттеуге шығарыл­май жатыр. Тас ескерткішке қытайша жазылған мәтіндер бар. Ол кезде түркілер мен Тань династиясы өте тығыз қарым-қатынаста болған", – дейді тарихшы.

• Бейжіңдегі Гугун мұра­жайын­дағы Қазақ хандығы дәуіріне қатысты мұралар. Мұнда Қазақ хандығы кезеңіне жататын дип­ло­матиялық хаттар мен императордың қазақ жеріне байланысты, ойрат пен Жоңғарияға қатысты көптеген қаулы, жар­ғысы сақталған.

"Солардың бір бөлімі ауда­рыл­ды. Алайда көп нәрсе ресми хат пен жыл­намаларға түспей қалғаны анық­талып отыр. Әсіресе, манжу тілінде жазыл­ғандар. Білесіз, манжу тілі – өлі тіл, маньч­жур­лар ұлт ретінде жойылып кетті. Осы манжу халқының тілі – Манжу империя­сының қарым-қатынас тілі бол­ды", – дейді ғалым.

Оқи отырыңыз: 

• Дала дипломатиясы. Бағзы қазақ елшілік ісінің ерекшеліктері
• Қиырдағы қазақтар. Тағдыр талқысында

Тұрсынхан Зәкенұлының айтуынша, Қазақстан тарихшылары қол жеткізген жазбалардың бәрі манжу тілінен қытай тіліне аударылған мәліметтер.  

"Қытайшаға аударғанда тәржімашылар кезде түпкі мәтінді байытып, сөздерді, тіркестерді қосып аударады екен. Содан түпнұсқа өзгеріп кетіп отырған", – дейді Тұрсынхан Зәкенұлы.