Агробизнес стратегиялары жөніндегі айдарымыз аясында біз "Нұр Жайлау" ЖШС компаниясының теңқұрушысы әрі стратегиялық даму жөніндегі басшысы Нұржаз Берікболовты пікір бөлісуге шақырдық. Бұл шаруашылық елімізде асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытудағы және ауыл шаруашылығы саласындағы еңбегімен белгілі. Нұржаздың тәжірибесі мен "Нұр Жайлау" компаниясының практикалық байқаулары агросектордағы жолын енді ғана бастағандарға пайдалы болады.

– Неге бизнес-жоспар соншалықты маңызды, егер "бәрі онсыз-ақ астық егіп, мал ұстап жатыр" десек?

– Бизнес-жоспардың болмауы – ең үлкен қателік. Агробизнес тек "жер мен малдан" тұрмайды. Алдын ала мыналарды есептеу қажет:

  • өнімнің өзіндік құны (азық, техника, жанар-жағармай, ветеринария, логистика),
  • маусымдық баға өзгерістері,
  • құрғақшылық немесе мал шығыны жағдайындағы сценарийлер.

Мұндай есепсіздік тіпті мол өнім болған күннің өзінде шығынға ұшыратуы мүмкін.

– Қаржы жағынан жаңадан бастаушылар нені жиі ескермейді?

– Көп жағдайда бастапқы капитал мен айналым қаражаты дұрыс бағаланбайды. Мәселен, 100 ірі қара сатып алдыңыз делік. Оған тек жайылым емес, сонымен қатар:

  • қысқа арналған жем-шөп қоры,
  • суару жүйелері,
  • астық пен май сақтайтын инфрақұрылым қажет.

Көпшілігі несиеге сенеді, бірақ агробизнесте қарызды өтеу ауыр тиеді. Қателік – "шеткі деңгейде" резервсіз жобаға кіру.

– Неге команда соншалықты маңызды, арзан жұмысшы жалдауға болмай ма?

– Адам капиталы – шешуші фактор. Тәжірибелі агроном өнімділікті 20-30%-ға арттыра алады, білікті ветеринар мал шығынын барынша азайтады. Ал біліксіз мамандар инвестицияны шығынға айналдырады. Еуропа мен АҚШ-та аграрлық кадрларды даярлауға миллиардтаған қаржы жұмсалады, өйткені өндірісті білімсіз адамдарға сеніп тапсыру – ең қымбат қателік.

– Нарық мәселесі ше – астық пен ет қашанда керек емес пе?

– Иә, бірақ өндіріс пен өткізу – бөлек нәрсе. Сіз бұқаларды семіртіп немесе күнбағыс өсіріп аласыз, бірақ өңдеушімен немесе экспорттаушымен келісім-шарт болмаса, ол жай ғана қоймада жатқан тауар. Жаңадан бастаушылардың қателігі – "нарық өзі-ақ алып кетеді" деп ойлау. Тәжірибелі компаниялар ұзақ мерзімді келісімдерге сүйенеді, логистикалық хабтар мен экспорттық тізбектер арқылы (мысалы, Қытай, Өзбекстан, Таяу Шығыс).

– Егер бір ғана кеңес берер едіңіз, ол қандай болар еді?

– Комбинацияланған модельден бастаңыз. Майлы дақылдар жылдам айналым жасап, нарықты сезінуге мүмкіндік береді, ал мал шаруашылығы ұзақ мерзімді актив пен бренд қалыптастырады. Мұндай теңгерім тәуекелді азайтып, стратегиялық тұрақтылық береді. Ең бастысы – бір маусымға емес, 5-10 жылға алға ойлау.

Агробизнес – бұл кімнің тезірек кіріскені емес, кімнің стратегиялық жүйені дұрыс құрғаны ұтады деген сала. Жоспарлау мен өткізу тізбегін қамтыған толыққанды жүйе құра алмаған ойыншы уақытша ғана табысқа жетеді. Қателіктерден қашып құтылу қиын, бірақ терең талдау мен тәуекелге дайындық – кәсіби кәсіпкерді кездейсоқ ойыншыдан ажыратады.